"Rok 1984", czyli orwellowska przepowiednia

Główny bohater powieści George'a Orwella był pod pełną kontrolą Wielkiego Brata. Ostatecznie pogodził się z tym i przestał postrzegać to jako problem. Czyżby wizja świata z "Roku 1984" realizowała się dziś wokół nas?

George Orwell w studiu BBC

Foto: Wikipedia/domena publiczna

8 czerwca 1949 roku w Wielkiej Brytanii ukazała się powieść "Rok 1984" George'a Orwella.

– Orwell okazał się być wizjonerem w tym temacie – mówiła Katarzyna Szymielewicz w aud. Hanny Marii Gizy. – Nie ulega wątpliwości, że ta książka zasługuje bardziej na miano antyutopii niż utopii. Nie wiem, czy Orwell miał świadomość, że tak naprawdę odczytuje ścieżki naszej cywilizacji.

Wizjoner

– Orwell pisał swój "Rok 1984" wtedy, kiedy wzrastały dwa wielkie totalitaryzmy: hitlerowski i bolszewicki – zaznaczał doc. Piotr Chrząstowski-Wachtela. – Miał ułatwioną sytuację, bo one rozwijały się właśnie w tym kierunku. On był genialnym obserwatorem, co widać też w innych jego dziełach.

George Orwell napisał "Rok 1984" po doświadczeniach z wojny domowej w Hiszpanii, gdzie w 1936 roku przebywał jako dziennikarz. Tam zderzył się z systemem stalinowskim. Groteskowe wizje państwa w czasie rozwijających się w Europie totalitaryzmów tworzyli też inni pisarze. W 1921 roku Eugeniusz Zamiatin wydał powieść "My", a potem w 1932 roku Aldous Huxley "Nowy wspaniały świat".

Fabuła

Pierwszego polskiego tłumaczenia "Roku 1984" dokonał Juliusz Mieroszewski, a książka została wydana na emigracji w Instytucie Literackim w Paryżu w roku 1953. Jako że "Rok 1984" jawnie krytykował system komunistyczny, książka była do 1989 roku w Polsce zakazana. Do tego czasu funkcjonowała w tzw. "drugim obiegu".

Winston Smith, główny bohater powieści "Rok 1984", jest pracownikiem Ministerstwa Prawdy. Aktualizuje prasę – poprawia błędne prognozy rządu, czy nawet pisze od nowa całe artykuły, gdy tezy w nich zawarte się nie sprawdziły. Wszystko to dzieje się w Oceanii, rządzonej przez Partię, pod kontrolą Wielkiego Brata. Przez okno swojego mieszkania Smith widzi budynek Ministerstwa Prawdy z napisem: "Wojna to pokój. Wolność to niewola. Ignorancja to siła".

Inwigilacja dosięga go wszędzie, także w domu i podczas snu. Smith początkowo buntuje się przeciwko systemowi, zakochuje i chce wstąpić do rewolucyjnego Braterstwa. Ostatecznie jednak musi ponieść klęskę – pod wpływem nowomowy i manipulacji poddaje się.

Wielki Brat patrzy

– W takiej sytuacji zwykło się odpowiadać, że Orwell pisał trochę z doświadczenia, a trochę z przeczucia – podkreślał antropolog kultury prof. Dariusz Brzostek. – On sobie hipotetycznie stworzył model najczarniejszy z możliwych.

– Kiedy czytałem "Rok 1984" jeszcze przed rokiem 1984 myślałem sobie: "to nie poszło jednak w tym kierunku" – wspominał doc. Piotr Chrząstowski-Wachtela. – Wówczas myślałem, że to się zatrzymało, zostało zduszone w zarodku.

Dziś, w erze Internetu i pełnej komputeryzacji świata, wizja ta stała się rzeczywistością. Miejsca publiczne są cały czas pod okiem kamer, dane z telefonów komórkowych pozwalają na pełną kontrolę tego, gdzie w ciągu dnia jesteśmy. – Większość ludzi sobie nie zdaje sprawy z tego, że jest inwigilowana, to jest główny problem – zaznaczał doc. Chrząstowski-Wachtela.

Posłuchaj

59:02 ROk 1984_klub ludzi.mp3 Czy orwellowska wizja przyszłości się sprawdziła? Dyskusja prof. Dariusza Brzostka – antropologa kultury współczesnej, doc. Piotra Chrząstowskiego-Wachtela – informatyka i Katarzyny Szymielewicz – prawnika z Fundacji Panoptycon, aud. Hanny Marii Gizy z cyklu "Klub ludzi ciekawych wszystkiego". (PR, 9.06.2012)

 

mb/im