19 maja 1935 roku w wypadku motocyklowym zginął Thomas Edward Lawrence. Słynny Lawrence z Arabii, brytyjski archeolog, podróżnik i agent wywiadu.
Pasjonat wschodu
Thomas Lawrence (ur. 1888) jako dziesięcioletni chłopiec przeżył wstrząs. Dowiedział się, że jest dzieckiem nieślubnym, co w wiktoriańskiej Anglii u schyłku XIX wieku było nie lada upośledzeniem.
Stał się człowiekiem upartym, dumnym i zamkniętym w sobie. Na skutek wypadku, jaki przytrafił mu się w czasach college’u, przestał rosnąć. Miał tylko 160 centymetrów wzrostu, co nadrabiał potężną siłą fizyczną. Wykładowców Oxfordu zadziwiał fenomenalną pamięcią oraz szeroką wiedzą. Pasjonował się historią wschodu. Studiował archeologię, poznał język arabski, by w końcu wyruszyć w samotną podróż do Syrii.
Czarne złoto
Przed I wojną światową Turcja, powiązana gospodarczo z Niemcami, stała się obiektem zainteresowań zachodnich mocarstw. Wielka Brytania dążyła do osiągnięcia wpływów na wszystkich niekontrolowanych dotąd przez siebie obszarach Azji i Afryki. Atmosferę wokół spadku po Imperium Osmańskim podsycały odkryte tam ogromne złoża ropy naftowej. Brytyjskie Ministerstwo Wojny, pod pretekstem badań archeologicznych, rozpoczęło rekonesans na arabskim wschodzie.
Na zdjęciu: Thomas Lawrence i Leonard Woolley w trakcie wykopalisk w Karkemisz w północnej Syrii wiosną 1913 roku fot. Wikimedia Commons.
Agenci na wykopaliskach
Thomas Lawrence, znany ze swojej znajomości miejscowych języków i obyczajów, zwrócił na siebie uwagę brytyjskiego wywiadu. Nieoficjalnym pracownikiem Secret Intelligence Service był zaprzyjaźniony z Lawrencem wybitny archeolog prof. David Hogarth.
Tym samym w 1910 roku ekipa znanego profesora wyjechała do Syrii, a w jej składzie znalazł się jego dawny uczeń. Archeolodzy prowadzili badania na terenie dawnego starożytnego miasta Karkemisz, leżącego nad północnym biegiem Eufratu. Lawrence pasjonował się każdym odkryciem, a jednocześnie przygotowywał mapy terenów, którymi interesowała się Anglia.
Arabski kocioł
Po rozpoczęciu I wojny światowej Londyn postanowił rozbić Turcję od wewnątrz. Powzięto decyzję o wywołaniu powstań wśród Arabów, obiecując typowanym przez siebie szejkom możliwość utworzenia niezależnych królestw. Tymczasem Turcy zaatakowali Anglików w strefie Kanału Sueskiego.
W 1915 roku Thomas Lawrence otrzymał misję pertraktacji z kandydatami na przywódców lokalnych powstań w Syrii. Następnie w Egipcie, przebrany za Beduina, zorganizował Biuro do spraw Arabskich. Doprowadził do rewolty przeciw władzy sułtana i wybuchu walk na półwyspie Synaj.
Lawrence z Arabii
Lawrence stanął u boku Fajsala, syna szeryfa Mekki. Przesiąkniętego zwyczajami Lewantu, ascetycznego i powściągliwego Anglika, Arabowie przyjęli jak człowieka wschodu. W imieniu swych mocodawców, nieoficjalny przywódca arabskiego zrywu obiecał walczącym złote góry. Rozbudził ich zapał i zajadłość.
Na czele własnej armii wkroczył do Baalbeku w Libanie i zdobył port w Akabie. Na początku 1918 roku, już w randze pułkownika, desperackim atakiem odciął odwrót armii tureckiej w Palestynie. Pierwszy wkroczył do Damaszku, wyprzedzając jednostki regularnej armii brytyjskiej.
Tajemniczy upadek
Koniec I wojny światowej to szczyt kariery Lawrence’a, a jednocześnie początek jego osobistej tragedii. Wszak był tylko narzędziem w rękach wielkiej polityki, z czego doskonale zdawał sobie sprawę. Francja i Wielka Brytania zawarły tajny układ, na mocy którego oba państwa zajęły większość obszarów pokonanej Turcji.
Nie wiadomo, dlaczego bezskuteczność ruchów wyzwoleńczych, które Lawrence sam podsycał i najlepiej rozumiał ich dwuznaczną rolę, uznał za osobistą klęskę. Wkrótce znalazł się na pograniczu załamania nerwowego. Całkowicie zerwał z przeszłością i pod przybranym nazwiskiem Johna Hume’a Rossa wstąpił do wojsk lotniczych.
Demaskacja
W 1928 roku Lawrence stacjonował na małym lotnisku, przy granicy z Afganistanem. Gdy przechwycono listy, w których ujawniał swą tajną rolę w polityce wschodu, liberalna prasa na Wyspach zawrzała. Publikowano sensacyjne artykuły o działalności arcyszpiega na Bliskim Wschodzie.
Niepokornego szpiega sprowadzono do kraju. Osiedlił się na odludziu w pobliżu Plymouth, a życie prywatne otoczył tajemnicą. Lawrence’a próbowano wykreślić ze zbiorowej pamięci, między innymi fabrykując informacje o jego rzekomej śmierci. 19 maja 1935 zginął naprawdę.
W latach 20. wydał wspomnienia pod tytułem "Siedem filarów mądrości", które stały się inspiracją filmu "Lawrence z Arabii", jednego z największych przebojów w historii kina.
mjm
