21 marca 1809 roku, dowódcą naczelnym armii Księstwa Warszawskiego został książę Józef Poniatowski.
Książę natychmiast przystąpił do rozwijania armii, której istnienie zostało zagwarantowane w nadanej Księstwu przez Napoleona Konstytucji w 1807 roku.
- Polacy byli zgodni co do tego, że bez własnej siły zbrojnej nie odzyskają niepodległości – powiedział prof. Andrzej Nowak w audycji "Małe księstwo i wielkie niespełnione nadzieje".
Potrzeba reform
Książę napotkał na wiele problemów, nie tylko natury strukturalnej, podczas wprowadzania reform. Musiał zmagać się z niechęcią, jaką żywili do niego generał Henryk Dąbrowski i Józef Zajączek. Jednak dzięki zaprowadzonym przez siebie zmianom zdołał przekonać do siebie podwładnych.
Najpierw postanowił rozprawić się z dezercjami. Zjawisko było na tyle powszechne, że tylko w lipcu 1807 roku w szeregach armii brakowało 12 tysięcy żołnierzy. W celu ujmowania zbiegów, Poniatowski zarządził organizowanie obław, które przeprowadzała Gwardia Narodowa - elitarna formacja, której zadaniem było pilnowanie porządku publicznego na terenach wiejskich i miejskich.
Oświeceniowe hasła
W celu utrzymania dyscypliny przywrócił możliwość wymierzania kar cielesnych żołnierzom. Jednak na fali krytyki, z którą spotkał się po wprowadzeniu tego pomysłu, postanowił w szeregi armii wcielić ideały oświeceniowe. Wzorcem dla niego były zwyczaje panujące w armii francuskiej. Zakazał oficerom wykorzystywania podkomendnych do spełniania osobistych posług. Wprowadzony system regularnych przeglądów pozwalał dowódcom na bliższy kontakt z żołnierzami. Poniatowski dokładał wysiłków, by stosunki na linii oficer-żołnierz były utrzymywane w duchu szacunku, życzliwości i braterstwa.
- Na mocy konstytucji oficerowie i podoficerowie mogli brać udział w zgromadzeniach, w których wybierano deputowanych, czyli członków sejmu Księstwa Warszawskiego - dodał prof. Andrzej Nowak.
Przebudowa wojsk
Każda z istniejących Legii stanowiących trzon armii: Warszawska, Kaliska i Poznańska, została rozszerzona o jednostki wojsk inżynieryjnych i służb medycznych. W każdym batalionie znajdowało się po jednej kompanii grenadierów i woltyżerów. Został utworzony także nowy rodzaj wojsk - artyleria konna i pododdziały pociągów zajmujące się transportem artylerii i amunicji.
Armię trapiło wiele problemów. Oficerowie skarżyli się na złej jakości umundurowanie i stan ekwipunku. Dzięki zabiegom Poniatowskiego udało się zwiększyć nakłady z budżetu państwa na wojsko. Zostały także wprowadzone mundury inspirowane francuskimi.
Wojna z Austrią
Zaledwie kilka tygodni po objęciu urzędu, Poniatowski musiał zmierzyć się z najazdem armii austriackiej na Księstwo Warszawskie w kwietniu 1809 roku. Jak przebiegała ta wojna? Posłuchaj audycji "Małe księstwo i wielkie niespełnione nadzieje".
W wyniku wygranej wojny książę powiększył granice Księstwa Warszawskiego. Udało mu się zdobyć, Sandomierz, Lublin, Zamość, Kraków i Lwów. Wyposażenie armii zostało zasilone przez nowoczesny sprzęt zdobyty na Austriakach.
Kolejne reformy
Poniatowski po wojnie zajął się regulowaniem różnych wojskowych spraw administracyjnych w Księstwie. Z jego inicjatywy rozwijały się uczelnie wojskowe. Do korpusu oficerskiego i podoficerskiego zaczęli być przyjmowani nie tylko żołnierze pochodzenia szlacheckiego, ale także mieszczanie, a nawet synowie chłopscy. Sprawił, że odrodzone wojsko cieszyło się szacunkiem wśród rodaków.
Do armii jako ochotnicy zgłaszali się także Polacy mieszkający poza Księstwem. Z obowiązku pełnienia służby wojskowej zostali zwolnieni urzędnicy, Żydzi (w zamian za płacenia specjalnego podatku), nauczyciele, duchowni, jedynacy, żonaci mężczyźni oraz obcokrajowcy, którzy zdecydowali osiedlić się w granicach Księstwa Warszawskiego.
Wyprawa na Moskwę
Przed rozpoczęciem wojny Napoleona z Rosją w 1812 roku, książę rozszerzył obowiązek pełnienia służby wojskowej na mężczyzn w wieku 20-50 lat. Pozwoliło mu to na wystawienie najliczniejszego kontyngentu wojskowego ze wszystkich francuskich sojuszników.
- Księstwo Warszawskie tworzyło kolejne oddziały pożerane przez nienasycony apetyt planów i podbojów Napoleona - skomentował prof. Andrzej Nowak.
W trakcie wojny z Rosją polscy żołnierze wsławili się w wielu bitwach m.in. pod Smoleńskiem i Borodino. Osłaniali także krwawy odwrót wojsk napoleońskich spod Moskwy.
- Można szacować, że Księstwo Warszawskie wystawiło w ciągu swojej zaledwie ośmioletniej historii 200 tysięcy żołnierzy przy 4 milionach mieszkańców - dodał prof. Andrzej Nowak.
Jaki był przebieg wojny Napoleona z Rosją? Posłuchaj audycji "Małe księstwo i wielkie niespełnione nadzieje".
Wierny do końca
Pomimo sromotnej klęski pod Moskwą w 1812 roku książę Józef Poniatowski pozostał wierny Napoleonowi. Choć rząd Księstawa nalegał na zawarcie układu z carem Aleksandrem I, książę zarządził odbudowę polskiej armii. W 1813 wyprowadził wojska do Saksonii, gdzie przygotowywał się do kampanii jesiennej. Zginął, osłaniając odwrót wojsk francuskich 19 października 1813 roku w bitwie pod Lipskiem.
seb
Źródła: Archiwum Polskiego Radia, Jarosław Czubaty, Księstwo Warszawskie 1807-1815, wyd. 2011, Leszek Kania, Sądy wojskowe w armii Księstwa Warszawskiego: prawo, struktury, praktyka [w:] Studia Lubuskie: prace Instytutu Prawa i Administracji Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Sulechowie nr 7, wyd. 2011 str. 15-47.
