W bogatych zbiorach Archiwum IPN znajdują się zaledwie dwie opaski, historia każdej jest niezwykle poruszająca. Kustosz archiwalny Centrum Informacji o Ofiarach II wojny światowej Ewa Wójcicka wyjaśnia, że pierwsza z nich - oznaczona symbolem WP z orłem w środku i numerem 1119 - została znaleziona w lipcu 1946 roku, w trakcie prac ekshumacyjnych prowadzonych w Alei Szucha 12/14. Pochodzi z masowej mogiły, w której znajdowały się ludzkie prochy. Nie wiadomo, do kogo należała ta opaska, jednak jest ona dowodem, że w czasie Powstania Warszawskiego, hitlerowcy w budynku Głównego Inspektoratu Sił Zbrojnych, mordowali cywilów i jeńców.
Opaska z numerem 455
- Równie poruszająca jest historia drugiej posiadanej przez Archiwum IPN opaski powstańczej - mówi archiwista Szymon Czwarno. - Opaska, z nie do końca czytelnym numerem, prawdopodobnie 455, należała do Ewy Stolarskiej. Została znaleziona wśród materiałów Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego.
Ewa Stolarska walczyła w Powstaniu Warszawskim, wcześniej działała w konspiracji, współpracowała z wywiadem politycznym Delegatury Rządu na Kraj. W związku z tą działalnością Stolarska została zatrzymana w 1949 roku przez bezpiekę. Podczas przeszukania mieszkania jej rodziców, w który mieszkała w okresie okupacji, funkcjonariuszy bezpieki interesowała przede wszystkim nie do końca opróżniona jeszcze skrytka z okresu w konspiracji, skąd wyjęto materiały wywiadowcze Delegatury Rządu na Kraj.
Oprócz tego przeszukano jeszcze rzeczy osobiste, znaleziono wśród nich między innymi materiały pochodzące z okresu okupacji, prywatne zapiski, dzienniki, listy, a także opaskę powstańczą. Opaska przyklejona jest do kartki papieru formatu A5 taśmą samoprzylepną, w dole jest odręczny podpis Ewa Stolarska.
Opaska powstańcza Ewy Stolarskiej, źr. IPN
- Biało-czerwone opaski dla żołnierzy Armii Krajowej w tym powstańców warszawskich miały wyjątkowe znaczenie - przypomina historyk doktor Waldemar Grabowski z Instytutu Pamięci Narodowej.
Opaska znakiem jawnej walki
Historyk wyjaśnia, że większość żołnierzy AK występowała bez mundurów Wojska Polskiego. Dla dowódców oczywiste było, że trzeba wprowadzić jakieś oznaki dla żołnierzy jeszcze przed wybuchem powstania. Dlatego na okres jawnej walki, przygotowano między innymi instrukcję, jak ma wyglądać żołnierz AK przystępujący do jawnej akcji bojowej.
Zdecydowano, że na ubrania cywilne w przypadku braku mundurów będą nakładane opaski szerokości 10 centymetrów, biało-czerwone, na środku miał być napis zrobiony czarną farbą WP, czyli Wojsko Polskie.
W czasie Powstania Warszawskiego sposób noszenia opasek został uszczegółowiony. 11 sierpnia 1944 roku komendant Okręgu Warszawa Armii Krajowej pułkownik Antoni Chruściel "Monter" wprowadził nowe przepisy mundurowe odnośnie opasek. Wtedy zasadniczą różnicą było to, że na opasce pomiędzy literami WP ma się znaleźć godło państwowe wzoru przedwojennego, natomiast poniżej orła ma się znaleźć numer oddziału. Opaski miały być noszone na prawym ramieniu powyżej łokcia.
Opaski dla powstańców warszawskich były na tyle ważnym symbolem, do dziś podczas uroczystości związanych z walkami o Warszawę w sierpniu i wrześniu 1944 roku, powstańcy zakładają właśnie biało-czerwone opaski z napisem Armia Krajowa i nazwą oddziału, w którym walczyli.
Jedna z dwóch opasek powstańczych zachowanych w archiwach IPN
Historie powstańczych opasek rozpoczynają cykl audycji Polskiego Radia "Z Archiwum IPN", który ukazuje szczególnie ciekawe archiwalia znajdujące się w Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, związane z Powstaniem Warszawskim i II wojną światową. Audycje powstają w związku z 75. rocznicą wybuchu Powstania Warszawskiego oraz 80. rocznicą wybuchu II wojny światowej, a ich celem jest ukazanie grozy i tragicznych konsekwencji okupacji niemieckiej. Audycję, która poświęcona jest powstańczym opaskom, przygotował Witold Banach.
Witold Banach
