Ryszard Kukliński był pułkownikiem Wojska Polskiego. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych przekazał amerykańskiemu wywiadowi ponad 40 tysięcy stron dokumentów, jako agent "Mewa" i "Jack Strong". Nie brał za nie pieniędzy. Uważany był przez Amerykanów za jedno z najcenniejszych źródeł informacji zza żelaznej kurtyny.

Pułkownik Kukliński: serwis specjalny portalu PolskieRadio.pl >>>

Krótko przed wybuchem stanu wojennego został wraz z rodziną ewakuowany do Stanów Zjednoczonych. W 1984 został zaocznie skazany przez władze PRL na karę śmierci. Po demokratycznych przemianach został zrehabilitowany, choć nie od razu.  Zmarł 11 lutego 2004 roku w Tampie na Florydzie.

(Wideo: na ekrany kin wszedł film o pułkowniku Kuklińskim)

"Szczególnie przysłużył się Polsce"

Postać pułkownika Ryszarda Kuklińskiego miała znaczenie dla całego wolnego świata – podkreśla prezes IPN Łukasz Kamiński. Przekazywane przez oficera informacje przyczyniły się do zachowania równowagi sił między oboma blokami  podczas zimnej wojny. Szef IPN dodaje, że pułkownik Kukliński w niezwykły sposób przysłużył się swojej ojczyźnie. Polska miała stać się areną wojenną, a w razie konfrontacji to właśnie na jej terenie mogło dojść do użycia broni atomowej. Każde działanie, by nie dopuścić do takiego rozwiązania, było bardzo ważne i pożądane – zaznacza Kamiński.

Bardzo niebezpieczny wybór

Z kolei historyk, profesor Andrzej Paczkowski przypomina, że pułkownik Kukliński zdobył niebywały szacunek wśród Amerykanów. Jego szczególne zasługi nie ograniczały się tylko do przekazania informacji strategicznych. Wyjątkowo ważne była jego wiedza o militarnych możliwościach wojsk Układu Warszawskiego i dlatego Kukliński, świetnie sprawdził się po ewakuacji z Polski, jako konsultant przy okazji zmiany doktryny wojennej USA.

Profesor Paczkowski podkreśla zarazem, że wyjątkowość pułkownika Kuklińskiego polega również na tym, że przeszedł ewolucję i wybrał dla siebie niezwykle niebezpieczną drogę. Pułkownik - przypomina historyk - był członkiem PZPR i był zindoktrynowany. Jednak, podkreśla profesor Paczkowski, niezwykłe było to, że pułkownik potrafił się wyzwolić z tego i wypracować własny pomysł na Polskę, a było to niezwykle trudne, gdyż wiązało się z chęcią zmiany systemu.

Biografia Ryszarda Kuklińskiego

Ryszard Kukliński urodził się 13 czerwca 1930 w Warszawie. Jego ojciec, robotnik, zginął w niemieckim obozie Sachsenhausen. Podczas niemieckiej okupacji Ryszard Kukliński kolportował ulotki konspiracyjnej organizacji "Miecz i Pług". W 1947 roku rozpoczął służbę w Wojsku Polskim, wstępując do Oficerskiej Szkoły Piechoty we Wrocławiu. W związku z ujawnieniem jego pracy dla "Miecza i Pługa" został zdegradowany. Wkrótce jednak zaczął awansować, służąc w jednostkach liniowych m.in. jako dowódca batalionu.

W 1963 roku rozpoczął pracę w Sztabie Generalnym Wojska Polskiego. Doszedł do stanowiska zastępcy szefa zarządu operacyjnego i szefa oddziału planowania strategiczno-obronnego. Był oceniany jako wybitnie zdolny sztabowiec. Pełnił również faktycznie funkcję sekretarza delegacji polskiej na spotkaniach przedstawicieli państw-członków Układu Warszawskiego.

W 1971 roku podjął z własnej inicjatywy współpracę z amerykańską Centralną Agencją Wywiadowczą (CIA). Było to wynikiem jego przemyśleń po udziale polskiego wojska w interwencji państw Układu Warszawskiego w Czechosłowacji i strzelaniu przez wojsko do robotników na Wybrzeżu w 1970 r.  Za przekazywane informacje nie brał od Amerykanów wynagrodzenia.

Grudzień 1970: serwis specjalny portalu PolskieRadio.pl  >>>

Praga 1968: serwis specjalny portalu PolskieRadio.pl >>>
Gen. Wojciech Jaruzelski uznał go potem za zdrajcę i dezertera. Kukliński uważał natomiast, że oficer nie ma obowiązku być lojalnym wobec dowódcy, który nie jest lojalny wobec swojej ojczyzny. W wywiadzie dla "Tygodnika Solidarność" z 1994 r. stwierdził, że jego dylemat polegał nie na wyborze: komunizm czy kapitalizm, ale służba narodowi lub czerwonemu imperium.

Kukliński przekazywał plany strategiczne Związku Sowieckiego i Układu Warszawskiego, w tym plany ataku na państwa NATO. Przesłał także Amerykanom informację o planowanym wprowadzeniu stanu wojennego - brał udział w opracowaniu związanych z nim dokumentów.

W nocy z 7 na 8 listopada 1981 płk Kukliński został wraz z żoną i dwoma synami potajemnie wywieziony z Polski. Przyczyną ewakuacji była obawa Kuklińskiego przed dekonspiracją, choć gen. Czesław Kiszczak utrzymywał, że kontrwywiad go nie podejrzewał.

Po przybyciu do Stanów Zjednoczonych Kukliński został ekspertem Departamentu Obrony i Departamentu Stanu. Otrzymał stopień pułkownika armii amerykańskiej i wysokie odznaczenie CIA. W 1984 r. został skazany przez sąd wojskowy w Warszawie na karę śmierci za zdradę i zdegradowany.

W 1986 r. władze PRL ujawniły działalność Kuklińskiego na rzecz wywiadu Stanów Zjednoczonych. Rok później udzielił on obszernego wywiadu paryskiej "Kulturze", poświęconego jednak wyłącznie przygotowaniom do wprowadzenia stanu wojennego.
Na temat działalności na rzecz wywiadu USA ukazał się w 1992 r. artykuł w "Washington Post". Podano w nim, że płk Kukliński przekazał Amerykanom 35 tys. stron dokumentów.

W połowie lat 90-tych zginęli w Stanach Zjednoczonych dwaj synowie Kuklińskiego. Okoliczności ich śmierci nie zostały do dziś wyjaśnione. Pojawiły się opinie, że mogła być to zemsta sowiecka na pułkowniku. W 1994 r. Kuklińskiego przyjął papież Jan Paweł II.

O rehabilitację płk Kuklińskiego zabiegali m.in. prof. Zbigniew Brzeziński (nazwał go pierwszym polskim oficerem w NATO), a także grono intelektualistów m.in. Czesław Bielecki, Marek Nowakowski, Jarosław Marek Rymkiewicz, Jacek Trznadel w specjalnym apelu oraz - w liście do prezydenta Lecha Wałęsy - Zbigniew Herbert. Lech Wałęsa niejednoznacznie oceniał Kuklińskiego.

W 1995 roku Izba Wojskowa Sądu Najwyższego uchyliła wyrok ciążący na Kuklińskim. W tym samym roku podjęto ponownie śledztwo w jego sprawie. Zostało umorzone przez Naczelną Prokuraturę Wojskową w 1997 roku i Kukliński został uniewinniony. W tym samym roku Solidarność zaapelowała do władz państwowych o jego awans na stopień generała i nadanie mu najwyższego odznaczenia. Według Leszka Millera rehabilitacja Kuklińskiego - do której się przyczynił - była nieoficjalnym amerykańskim warunkiem członkostwa Polski w NATO.

Kukliński odwiedził Polskę w 1998 roku. Wygłosił w Sejmie przemówienie do posłów i senatorów. Dostał honorową szablę oficerską od premiera Jerzego Buzka. Otrzymał kilka tytułów honorowych, w tym honorowe obywatelstwo Krakowa i Gdańska, a także tytuł Honorowego Górnika od załogi kopalni "Wujek". W latach 2002-2004 Kukliński przyjeżdżał do Polski. Chciał zamieszkać na stałe w kraju.

Zmarł 11 lutego 2004 w Tampie na Florydzie. Ceremonia żałobna odbyła się na amerykańskim cmentarzu narodowym Arlington. Płk Ryszard Kukliński pochowany został w Alei Zasłużonych na cmentarzu wojskowym na warszawskich Powązkach.

W 2006 r. na Starym Mieście w Warszawie otwarto Izbę Pamięci Pułkownika Kuklińskiego. Inicjatorem jej powstania był Józef Szaniawski, pełnomocnik Ryszarda Kuklińskiego.

Na początku lutego br. miała miejsce uroczysta premiera szpiegowskiego thrillera poświęconego Kuklińskiemu pt. "Jack Strong" w reż. Władysława Pasikowskiego. W główną postać wcielił się Marcin Dorociński, w obsadzie znaleźli się też m.in. Maja Ostaszewska i Patrick Wilson.

Europoseł Paweł Kowal wystąpił również z inicjatywą nazwania jednej z warszawskich ulic imieniem płk Kuklińskiego. Jego zdaniem zmienić nazwę mogłaby obecna al. Armii Ludowej. Przypomniał też, że od dłuższego czasu grupa stołecznych radnych stara się, aby jedna z ulic na Bemowie, Nowolazurowa, została nazwana imieniem Kuklińskiego.

O losach płka Kuklińskiego opowiada m.in. książka "Ryszard Kukliński. Życie ściśle tajne", napisana przez amerykańskiego dziennikarza Benjamina Weisera, który, co wyjątkowe, miał dostęp do dokumentacji CIA, rozmawiał też z wieloma opisywanymi osobami z Agencji. Można z niej dowiedzieć się, w jaki sposób płk Kukliński przekazywał informacje CIA, poznać historię spotkań zagranicznych pułkownika, niezywkłą historię jego ucieczki, a potem w pełni zakonspirowane życie za oceanem. Można poznać opinię jego współpracowników o nim, dowiedzieć się, co nie podobało mu się w pracach dowódców PRL i jaki stosunek mieli sowieccy wojskowi do polskich.

PAP/IAR/PolskieRadio.pl/ inne/agkm

23 maja 1984 roku w tajnym procesie Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego zaocznie skazał na karę śmierci i konfiskatę majątku płk. Ryszarda Kuklińskiego, który został uznany za winnego "zdrady państwa i dezercji". Oficer Sztabu Generalnego Ludowego Wojska Polskiego przekazał wcześniej CIA informacje o przygotowaniach do wprowadzenia stanu wojennego w Polsce oraz plany tej operacji, a także inne tajemnice Układu Warszawskiego.

- Kukliński będzie fascynował historyków i publicystów, wszystkich ludzi, będzie się o nim dyskutować w przyszłości i w końcu zostanie powszechnie uznany za bohatera - napisał Jan Nowak-Jeziorański we wstępie do polskiego wydania książki "Ryszard Kukliński. Życie ściśle tajne" Benjamina Weisera.

Widmo atomowej zagłady

Pułkownik Ludowego Wojska Polskiego, zastępca szefa zarządu operacyjnego Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, a od 1970 roku tajny współpracownik CIA. Miał dostęp do ściśle tajnych dokumentów, również tych zawierających plany strategiczne ewentualnej wojny państw Układu Warszawskiego zależnych od ZSRR z krajami NATO. Planów III wojny światowej widzianych oczami Moskwy. W latach 1971-1981 Ryszard Kukliński przekazał Amerykanom dziesiątki tysięcy tajnych planów wojskowych w nadziei, że w ten sposób Polskę przed tą wojną uchroni.

Ryszard Kukliński w 1998 roku wyjaśniał, co on i część oficerów Sztabu myśleli o planach Kremla:

- Doszliśmy do wniosku, że niezależnie od tego, kto tę wojnę wywoła, przez Polskę w ciągu pierwszych dziesięciu dni wojny przetoczy się lawina trzech frontów. (…) Prezydent Stanów Zjednoczonych nie ważyłby się uderzyć na siły rozmieszczone w ZSRR, gdyż oznaczałoby to automatyczną ripostę na terytorium USA. Z kolei skierowanie tej broni na terytorium Niemiec mijałoby się z celem obrony tego kraju (sojusznika USA), bo zamieniałoby ten obszar w perzynę - pustynię radioaktywną. Nasze serca polskie podpowiadały nam, że między tym terenem bronionym przez NATO i terenem Związku Radzieckiego leży ziemia niczyja: polska i czeska. Tu była największa groźba użycia broni nuklearnej przeciwko siłom sowieckim.

Pułkownik widział nie tylko dokumenty. Był członkiem bardzo wąskiego kręgu oficerów, którym pokazano silosy atomowe i głowice w Bornem-Sulinowie. Głowice, których w Polsce oficjalnie nie było. Groźba nuklearnej zagłady musiała się wydawać Kuklińskiemu niezwykle namacalna.

Sam przeciwko Imperium

Zdał sobie sprawę, że w podzielonym żelazną kurtyną świecie Polska i on sam znaleźli się wbrew swojej woli po stronie "Imperium Zła", jak później nazywał blok wschodni prezydent USA Ronald Reagan. Sam Kukliński podkreślał, że nie był jedynym oficerem z podobnymi wątpliwościami.

- Początkowo wszystko sprowadzało się do zgłaszania w trybie służbowym postulatów, aby w doktrynie i praktyce militarnej Układu Warszawskiego odstąpić od samobójczych koncepcji ofensywnych i zająć się obroną sensu stricto. Dopiero później, kiedy te umiarkowane i realistyczne postulaty nie tylko żadnych sukcesów nie powodowały, ale nawet nie znalazły zrozumienia, w środowisku tym zaczęto się zastanawiać, czy w istniejących realiach możliwe jest jakieś wyjście, aby "Polak nie był mądry po szkodzie" – mówił Kukliński.

Doświadczenia wojny w Wietnamie (w 1967 roku był kierownikiem Grupy Kontrolnej w Międzynarodowej Komisji Nadzoru i Kontroli), interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji w 1968 roku i wydarzenia Grudnia ’70 tylko utwierdziły Kuklińskiego w przekonaniu, że ani komunistyczne władze Polski, ani tym bardziej Kreml nie wezmą pod uwagę jego postulatów. W ten sposób narodził się pomysł współpracy z wywiadem amerykańskim. Kukliński miał nadzieję, że dzięki dokumentom przekazanym przez niego Zachód opracuje plan pokojowego demontażu bloku wschodniego. Utworzenie sprzysiężenia polskich oficerów współpracujących z CIA było zbyt ryzykowne, Kukliński musiał działać sam. Zgłosił się do współpracy z własnej woli, na ochotnika.

Jako agent o pseudonimie Jack Strong przekazywał CIA ściśle tajne dokumenty. Po dwóch latach od rozpoczęcia współpracy Kukliński po raz pierwszy spotkał się z Amerykanami 18 sierpnia 1972 w Hadze. Pułkownik wykorzystał swoją pasję żeglarską: do Holandii trafił w czasie rejsu polskich oficerów. 

Kukliński przez kolejne lata przekazał CIA najtajniejsze dokumenty o znaczeniu strategicznym dla Układu Warszawskiego, w sumie 42 tys. stron. Wśród dokumentów były m.in. plany strategiczne na wypadek III wojny światowej, rozmieszczenie sił radzieckich w państwach satelickich, dane techniczne uzbrojenia i informacje dotyczące wprowadzenia stanu wojennego w Polsce. Współpraca pułkownika była tak głęboko zakonspirowana, że nie wiedzieli o niej nawet najważniejsi ludzie w Stanach Zjednoczonych.

- Z tego, co wiem, wtajemniczony w informacje Kuklińskiego nie był nawet sekretarz stanu Aleksander Haig - mówił historyk Richard Pipes, dyrektor Departamentu Spraw Sowieckich w Europie Wschodniej w Radzie Bezpieczeństwa Narodowego USA w czasach administracji Reagana, w rozmowie z Józefem Szaniawskim, autorem książki "Samotna misja. Pułkownik Kukliński i zimna wojna" i orędownikiem rehabilitacji pułkownika w latach 90.

Wyniesione z domu

Ryszard Kukliński przyszedł na świat 13 czerwca 1930 roku w rodzinie robotniczej. Jego dzieciństwo upłynęło pod znakiem kultu Józefa Piłsudskiego i tradycji katolickiej. Jego ojciec Stanisław był związany z PPS. Za działalność konspiracyjną w czasie okupacji niemieckiej trafił do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, gdzie zmarł.

Młody Kukliński po wojnie trafił do Wrocławia, pracował w fabryce mydła. Wiosną 1946 roku kilka tygodni spędził w areszcie pod zarzutem kradzieży.

W 1947 roku został przyjęty do Oficerskiej Szkoły Piechoty. Szybko awansował. Przełożeni oceniali go jako nieprzeciętnie inteligentnego. W 1963 roku rozpoczął pracę w Sztabie Generalnym Wojska Polskiego.

Ucieczka i powrót "pierwszego polskiego oficera w NATO"

Przez lata współpracy z CIA Kukliński igrał z władzami PRL, z Kremlem, ze śmiercią. "Niekiedy myślałem o tym, co zrobię, jeśli zostanę złapany. Chciałem popełnić samobójstwo. (…) Być torturowanym albo zrobić z siebie małpę - to nie wchodziło w grę. Finał był oczywisty" - pisał.

W przededniu stanu wojennego, wobec groźby dekonspiracji, pułkownik został ewakuowany z Polski razem z żoną i dwoma synami. Ucieczkę z Polski zorganizowali agenci CIA. Kuklińscy zamieszkali w USA pod zmienionym nazwiskiem. W 1984 sąd wojskowy w Warszawie skazał go zaocznie na karę śmierci.

Czytaj także "Płk Ryszard Kukliński ucieka przed dekonspiracją"

Upadek PRL nie przyniósł Kuklińskiemu chwały. W debacie publicznej pojawiło się pytanie: pułkownik to bohater, który starał się nie dopuścić do atomowej zagłady Polski, czy zdrajca na usługach obcego wywiadu?

O rehabilitację Kuklińskiego starał się w 1990 roku Zbigniew Brzeziński, doradca prezydenta Jimmy’ego Cartera ds. bezpieczeństwa narodowego USA. W tym samym roku, już w III RP, wyrok śmierci złagodzono do 25 lat więzienia.

ZOBACZ: "Dla mnie było oczywiste, że jest bohaterem" - mówił Andrzej Krajewski, były korespondent Polskiego Radia i TVP w Waszyngtonie, autor książki "Zasługa dla Polski. Pułkownik Kukliński opowiada swoją historię". Wypowiedź dla PolskiegoRadia.pl nagrana w 2014 roku.

Swoim autorytetem wsparł Kuklińskiego Zbigniew Herbert. Poeta wystosował na łamach "Tygodnika Solidarność" apel do prezydenta Lecha Wałęsy, w którym zwracał się o rewizję nadzwyczajną wyroku komunistycznego sądu. Uchylono go dopiero w 1995 roku, a rangę pułkownika przywrócono Kuklińskiemu rok później. Sprawa została ostatecznie umorzona w 1997 roku. Rehabilitacja pułkownika była nieoficjalnym warunkiem przyjęcia Polski do struktur Paktu Północnoatlantyckiego. Kuklińskiego nazywano "pierwszym polskim oficerem w NATO".

Sam Kukliński tak komentował ten fakt: "Przystąpienie Polski do NATO oznacza prawdziwy koniec zimnej wojny. Miałem honor uczestniczyć w tej wojnie po stronie USA, po stronie NATO, po stronie Polski – przeciwko sowieckiemu Imperium Zła".

Spór o charakter działalności pułkownika w kraju nie był jedyną traumą, jaka dotknęła Kuklińskiego w latach 90. W 1993 roku jego syn, Bogdan, zaginął bez śladu podczas rejsu morskiego. Starszy syn, Waldemar, zginął rok później w tajemniczych okolicznościach. Został kilkakrotnie przejechany przez samochód terenowy na oczach świadków. Sprawców nigdy nie udało się ująć.

22 września 1997 roku wojskowa prokuratura umorzyła śledztwo przeciwko płk. Ryszardowi Kuklińskiemu, uznając, że współpracując z amerykańskim wywiadem, działał na rzecz Polski w stanie "wyższej konieczności".

Pułkownik, oczyszczony z zarzutów i zrehabilitowany, mógł wrócić do Polski. Odwiedził ojczyznę tylko raz, w 1998 roku. Wygłosił w Sejmie przemówienie do posłów i senatorów. Dostał honorową szablę oficerską od premiera Buzka. Był inicjatorem powstania Pomnika Katyńskiego w Warszawie i został wyróżniony przez władze Krakowa i Gdańska honorowym obywatelstwem. Zmarł w USA 11 lutego 2004 roku. Na stopień generała brygady Kuklińskiego mianował pośmiertnie prezydent Andrzej Duda 2 września 2016 roku.

 bm/im

Jak podkreślił dr Witold Bagieński, przypadków likwidacji osób, które uciekły za granicę w historii wywiadu PRL nie było zbyt wiele. - O latach 40. i 50. wiemy stosunkowo mało. Jedyny w pełni udokumentowany przypadek to sprawa zabójstwa kapitana Władysława Mroza w 1960 roku pod Paryżem. Oficer ten był nielegałem, przeszedł na stronę francuską – mówił gość.

Dodał, że w późniejszych latach „były przymiarki do zabójstwa uciekiniera, który był absolwentem I roku szkoły wywiadu w Starych Kiejkutach - podporucznika Andrzeja Kopczyńskiego - natomiast tych zamiarów nie udało się wcielić w życie”.

Jak dodał dr Bagieński, spośród wielu ucieczek - jego zdaniem – „największym piętnem na świadomości Polaków odcisnęła się ucieczka Ryszarda Kuklińskiego.

- Jeżeli spojrzymy szerzej to właśnie ucieczka Ryszarda Kuklińskiego wydaje się najpoważniejszą sprawą, sprawą największego kalibru – podsumował.

Więcej w całej rozmowie.

Gospodarzem audycji był Jerzy Jachowicz.

Polskie Radio 24/pr

Kulisy Spraw w Polskim Radiu 24 - wszystkie audycje

___________________

Data emisji: 6.11.17

Godzina emisji: 19:10

11 lutego minęła 15. rocznica śmierci płka Ryszard Kukliński, oficera Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, który na początku lat 70. nawiązał współpracę z amerykańskim wywiadem. Jako Jack Strong przekazał m.in. strategiczne plany Układu Warszawskiego; przekazał też Amerykanom informację o planowanym wprowadzeniu stanu wojennego.  

- Część zasłużonych działaczy opozycji, m.in. śp. Kazimierz Świtoń, zarzucała Ryszardowi Kuklińskiemu, że nie ostrzegł on Polaków przed wprowadzeniem stanu wojennego, a wszystko o nim wiedział. Ryszard Kukliński, m.in. w Sejmie, tłumaczył: "słuchajcie, przekazywałem strategiczne informacje dotyczące potencjalnego konfliktu między NATO a Układem Warszawskim, czyli de facto między sowietami a Amerykanami. Stan wojenny to coś, co rani moje serce, choć sam jako oficer LWP brałem udział w jego przygotowaniu. To jednak była wewnętrzna operacja policyjna w jednym z krajów Układu; nie miała znaczenia strategicznego. Co ja miałem zrobić? Gdybym, jako ewakuowany przez USA oficer, dwa tygodnie przed wprowadzeniem stanu wojennego przekazał przez Radio Wolna Europa czy Głos Ameryki, że niebawem gen. Jaruzelski wprowadzi stan wojenny, zaapelował, kto ma jakąś broń, niech ją wyciąga i idzie na ulice, to w ten sposób przyczyniłbym się do większej hekatomby niż miała miejsce" - relacjonował na naszej antenie dr Jerzy Bukowski. 

Zdaniem gościa PR24, "Ryszard Kukliński w 1980 roku uratował Polskę i świat". - W grudniu 1980 roku Układ Warszawski, marsz. Kulikow, był gotowy wkroczyć do Polski w ramach interwencji przeciwko "Solidarności". To miał być początek ofensywy na Zachód. Wtedy sygnały, jakie przekazał Kukliński Amerykanom, sprawiły, że prezydent Carter zadzwonił do Leonida Breżniewa i powiedział mu, że Waszyngton wie o tych planach. Wówczas też zagroził, że jeżeli powtórzy się w Polsce sytuacja z Węgier czy Czechosłowacji, to USA zastosują "horyzontalną reakcję" - chodziło o całkowite zamrożenie jakichkolwiek stosunków między Wschodem a Zachodem - podkreślał Bukowski. 

Ryszard Kukliński zmarł 11 lutego 2004 roku w Tampie na Florydzie. Ceremonia żałobna odbyła się na amerykańskim cmentarzu narodowym Arlington. Płk Ryszard Kukliński pochowany został w Alei Zasłużonych na cmentarzu wojskowym na warszawskich Powązkach. 

Więcej w całej audycji. 

Gospodarzem programu był Tadeusz Płużański. 

Polskie Radio 24/zz

----------------------------------

Data emisji: 16.02.19

Godzina emisji: 16.35

Zbigniew Brzeziński urodził się 28 marca 1928 roku. Był profesorem politologii, który w latach 1977–1981 obejmował stanowisko szef Rady Bezpieczeństwa Narodowego w administracji prezydenta Stanów Zjednoczonych Jimmy'ego Cartera. Odegrał istotną rolę w demontażu i upadku komunizmu w Europie oraz w powstrzymaniu sowieckiej interwencji w Polsce w okresie tzw. karnawału "Solidarności".

Syn dyplomaty

Był synem dyplomaty, Tadeusza Brzezińskiego. Jego ojciec podczas służby jako konsul w Lipsku w latach 1931-1935 pomagał Żydom prześladowanym przez nazistowski reżim.

Sprawiedliwi ambasadorzy. Polscy dyplomaci, którzy pomagali Żydom

Większą część dzieciństwa spędził w krajach, w których jego ojciec pełnił służbę dyplomatyczną W 1938 roku wraz z ojcem, który został konsulem w Montrealu, opuścił Polskę. Z powodu wybuchu II wojny światowej i zainstalowaniu w kraju komunistycznego reżimu, już nigdy nie powrócili na stałe do ojczyzny.

W 1950 roku ukończył studia na Uniwersytecie McGilla w Montrealu, a trzy lata później obronił doktorat na Harvardzie. Jego praca dyplomowa dotyczyła roli czystki w totalitarnym państwie.

Uznany politolog

Został wykładowcą politologii na Harvardzie, specjalizującym się w krajach bloku wschodniego. W 1958 roku dostał obywatelstwo Stanów Zjednoczonych, a wkrótce objął posadę profesorską na Columbia University w Nowym Jorku.

Zaczął także angażować się w działalność polityczną w Partii Demokratycznej i stał się członkiem zespołów doradczych do spraw polityki zagranicznej dwóch prezydentów Stanów Zjednoczonych - Johna F. Kennedy’ego oraz Lyndona Johnsona. Jednocześnie był zwolennikiem twardego kursu wobec Związku Radzieckiego i krytykował ugodowe skrzydło demokratów.

– Brzezińskiemu zawdzięczamy zmianę polityki do Związku Radzieckiego i całego bloku wschodniego. Już w okresie prezydentury Kenendy’ego starał się zwrócić uwagę administracji amerykańskiej na nieco inne spojrzenie. Brzeziński nie uwzględniał bloku wschodniego za monolit i uważał, że ruchy narodowe mogą stanowić dla Stanów Zjednoczonych wygodny instrument do rozsadzania jego jedności – mówił amerykanista, dr Marcin Fatalski w audycji Dariusza Rosiaka z cyklu "Raport o stanie świata".

Jak dodawał: – Daleko mu było do idei szukania trwałego konsensusu ze Związkiem Radzieckim. Dla niego zawsze celem było rozmontowanie tego imperium.

W 1973 roku znalazł się w gronie założycieli tzw. Komisji Trójstronnej, która zrzeszała grupę 325 osób z Ameryki Północnej, Europy i Japonii, zainteresowanych zacieśnianiem współpracy pomiędzy państwami z tych obszarów.

Polak w Białym Domu

Największe znaczenie miał głos Zbigniewa Brzezińskiego na przełomie lat 70. i 80., kiedy został doradcą do spraw bezpieczeństwa prezydenta Jimmy'ego Cartera, urzędującego w latach 1977-1981. Odegrał kluczową rolę w ówczesnej polityce zagranicznej Stanów Zjednoczonych.

Wziął udział w negocjacjach traktatu SALT II, który zakładał ograniczenie broni balistycznej Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego. Był jednocześnie zwolennikiem twardego kursu wobec ZSRR, szczególnie w sprawach respektowania praw obywatelskich. Uważał, że podniesienie problemu łamania praw człowieka w krajach bloku wschodniego doprowadzi do rozbudzenia oporu społeczeństw niewolonych przez komunizm.

Ryszard Kukliński. Człowiek, który wstrząsnął komuną

– Ustrój sowiecki w swojej zasadzie jest oparty na przemocy Rosjan nad olbrzymią częścią ludności Związku Sowieckiego, która nie jest narodowości rosyjskiej. W tym kontekście demokratyzacja Związku Sowieckiego właściwie stałaby się upadkiem tego ustroju –komentował w 1988 roku w rozmowie z Krzysztofem Kłopotkowskim na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. – Moim zdaniem w zasadzie mamy do czynienia z pierwszą, ale bardzo ważną fazą stopniowego, historycznego rozkładu, który zmierza do upadku systemu.

Był zwolennikiem zdecydowanego reagowania na imperialistyczną politykę Związku Radzieckiego. To Zbigniew Brzeziński po radzieckiej interwencji w Afganistanie odpowiadał za wyposażenie afgańskich partyzantów – mudżahedinów w nowoczesną amerykańską broń.

Polityka nie tylko antysowiecka

Brzeziński był także członkiem amerykańskiej delegacji, która doprowadziła do unormowania stosunków dyplomatycznych Stanów Zjednoczonych z Chińską Republiką Ludową.

We wrześniu 1978 roku wziął udział w rozmowach pokojowych pomiędzy Izraelem a Egiptem, przeprowadzonych w prezydenckim ośrodku wypoczynkowym w Camp David. 17 września 1978 roku zostało zawarte porozumienie, za które premier Izraela Menachem Begin i prezydent Egiptu Anwar Saddat zostali odznaczeni Pokojową Nagrodą Nobla.

– Brzeziński był szalenie konstruktywny w rozmowach ze stroną arabską i izraelską. Miał dużą umiejętność rozmowy z oboma stronami i potrafił przełamywać opory – powiedziała w 2017 dr Agnieszka Bryc w audycji z cyklu "Raport o stanie świata".

Premier Izraela Menachem Begin gra w szachy ze Zbigniewem Brzezińskim w trakcie negocjacji w Camp David, 12 września 1978. Wikimedia Common/dp

Nie wszystkie pomysły Brzezińskiego kończyły się sukcesem. Forsowana przez niego akcja odbicia zakładników w amerykańskiej ambasadzie w Iranie skończyła się spektakularną klęską, która położyła się cieniem na porażce Jimmy'ego Cartera w następnych wyborach prezydenckich.

Ostatnim sukcesem Zbigniewa Brzezińskiego było przekonanie prezydenta Cartera w grudniu 1980 roku do wystosowania ostrzeżenia o wyciągnięciu konsekwencji wobec Związku Sowieckiego w przypadku interwencji w Polsce.

Ekspert do spraw międzynarodowych

Po zakończeniu pracy w administracji prezydenckiej wciąż udzielał się w debacie publicznej, już w roli eksperta. Zbigniew Brzeziński pomimo tego, że związał swoje życie ze Stanami Zjednoczonymi, starał się utrzymywać stały kontakt z Polską i lobbować na jej rzecz na arenie międzynarodowej. Przyjaźnił się z Jerzym Giedroyciem oraz polską emigracją i przez kilkadziesiąt lat publikował teksty w wydawanej w Paryżu "Kulturze". Często występował na antenie Radia Wolna Europa.

– Zwracam się do moich sióstr i braci w Polsce z uczuciem głębokiego podziwu dla waszej odwagi i determinacji. Stawiacie czoła brutalnemu uściskowi, a wasz wierny opór wypływa z głęboko zakorzenionych w historii Polski tradycji patriotyzmu i odwagi – mówił w grudniu 1981 roku na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. – Wszyscy, którym sprawa wolności leży na sercu wiedzą, że wasza sprawa służy waszej i naszej wolności i uczynią co leży w ludzkiej mocy, aby to, co dzieje się w Polsce dotarło do powszechnej wiadomości, nie zostało zapomniane i przyczyniło się do osiągnięcia waszych uzasadnionych celów.

Zbigniew Brzeziński po upadku komunizmu aktywnie wspierał przyłączenie Polski do NATO, co ostatecznie udało się w 1997 roku. Do końca życia pozostawał aktywny w życiu publicznym jako komentator i uczestnik polityki. Zmarł 26 maja 2017 roku.

– Zbigniew Brzeziński należał do elity najważniejszych osób decydujących o amerykańskiej polityce  zagranicznej. Jego rola jest niezaprzeczalna – mówił Marek Wałkuski, korespondent Polskiego Radia w Waszyngtonie, w audycji Polskiego Radia z 2017 roku.

sa