10 września 1991 roku zmarł Jan Józef Lipski, żołnierz Armii Krajowej, uczestnik Powstania Warszawskiego, krytyk i historyk literatury, działacz opozycji, współtwórca KOR, przewodniczący Polskiej Partii Socjalistycznej, wieloletni przewodniczący wolnomularskiej loży Kopernik. Senator Komitetu Obywatelskiego w parlamencie I kadencji. Kawaler Orderu Orła Białego.
– Promieniował optymizmem nawet wtedy, gdy nadzieja załamywała ręce – po jego śmierci mówił na antenie Radia Wolna Europa Tadeusz Nowakowski. – Kiedy spotkałem się z nim po raz ostatni na wieczorze autorskim, powiedział: Czy spodziewał się pan, że spotkamy się kiedykolwiek w Warszawie? A jednak spełniło się. Trzeba zawsze mieć nadzieję.
Komitet Obrony Robotników - zobacz serwis historyczny
Zakazany
Jako historyk literatury miał czas na opracowanie pism Jana Kasprowicza, Tadeusza Micińskiego, Franciszka Galińskiego. Współpracował z tygodnikiem "Po prostu".
– Troska o dobro publiczne kazała mu uczestniczyć w spotkaniach Klubu Krzywego Koła, przez który przetoczyli się, ząbkujący wtedy, przyszli działacze KOR i Solidarności – mówił Tadeusz Nowakowski.
13:41 Przy kawiarnianym stoliku.mp3 Posłuchaj gawędy Tadeusza Nowakowskiego pt. "Na odejście Jana Józefa Lipskiego" z cyklu "Przy kawiarnianym stoliku" z archiwum Radia Wolna Europa.
Już od końca lat 50. Jan Józef Lipski stał się czołową postacią polskiej opozycji demokratycznej. W 1961 roku, po zlikwidowaniu przez władzę Klubu Krzywego Koła, wstąpił do największej polskiej loży masońskiej Kopernik. W 1964 roku zbierał podpisy intelektualistów pod tzw. Listem 34, otwartą petycją do władz PRL, w sprawie ograniczenia przydziałów papieru na druk książek i czasopism oraz zaostrzenia cenzury prasowej. 21 marca wszczęto przeciwko niemu dochodzenie, a 23 marca po rewizji w domu zatrzymano Lipskiego na 48 godzin. Jego nazwisko objęto zakazem publikacji.
Wśród robotników
W marcu 1968 roku po wyrzuceniu z Uniwersytetu Warszawskiego Adama Michnika i Henryka Szlajfera napisał list w ich obronie do władz UW (list podpisali m.in. Paweł Jasienica, Antoni Słonimski, Jerzy Andrzejewski, Mieczysław Jastrun, Jacek Bocheński, Tadeusz Konwicki).
Na początku 1974 roku, na wniosek Jana Olszewskiego, wraz ze Zbigniewem Herbertem, Edwardem Lipińskim, Władysławem Bartoszewskim, Antonim Słonimskim i Marią Ossowską wystąpił do Rady Państwa PRL o ułaskawienie opozycjonistów skazanych w procesie organizacji Ruch. W grudniu 1975 roku był jednym z inicjatorów "Listu 59" – protestu intelektualistów przeciw zmianom w Konstytucji PRL, zwłaszcza wpisaniu do niej kierowniczej roli PZPR i wieczystego sojuszu z ZSRR.
W 1976 roku po brutalnie stłumionych protestach robotników w Radomiu i Ursusie Jan Józef Lipski współorganizował pomoc dla represjonowanych. Wtedy też był jednym z pierwszych, którzy podpisali dokument założycielski Komitetu Obrony Robotników.
- Kształcił siebie i innych, krzewił potrzebę świadomości obywatelskiej, opartej na poszanowaniu praw człowieka – mówił na antenie RWE Tadeusz Nowakowski.
Jako członek KOR był wielokrotnie więziony. Zobacz serwis specjalny o Komitecie Obrony Robotników – kor.polskieradio.pl
Stan wojenny i obalenie komunizmu
– Miarą cichego męstwa Lipskiego był jego powrót z bezpiecznego Londynu, gdzie przebywał z powodu operacji serca, do Warszawy stanu wojennego – mówił Tadeusz Nowakowski.
Zaraz po wprowadzeniu stanu wojennego pojechał do Zakładów Mechanicznych Ursus, żeby wspierać strajkujących robotników. 14 grudnia 1981 roku po spacyfikowaniu strajku, trafił do więzienia. W więziennym szpitalu przesiedział do marca 1982 roku. W czerwcu uzyskał zgodę na wyjazd na leczenie do Londynu.
Wrócił do Polski już po obaleniu komunizmu. W październiku 1990 roku na XXV Kongresie Polskiej Partii Socjalistycznej w Warszawie, łączącym wszystkie nurty krajowej PPS oraz emigracyjną PPS, został wybrany na przewodniczącego Rady Naczelnej zjednoczonej organizacji.
Jako senator zasiadał w Obywatelskim Klubie Parlamentarnym, działał w Grupie Obrony Interesów Pracowniczych, a od 1990 w grupie Solidarność Pracy. Zmarł parę miesięcy przed końcem kadencji.
