Historia

Stryczek i gniew ludu, czyli lincz na przywódcach Targowicy

Ostatnia aktualizacja: 28.06.2024 05:40
28 czerwca 1794 roku w Warszawie wzburzony tłum dokonał samosądu na ośmiu osobach. Powieszono wówczas niektórych targowiczan oraz osoby posądzane o zdradę stanu. Nie byli to pierwsi sygnatariusze konfederacji targowickiej, którzy ponieśli śmierć - kilka tygodni wcześniej na mocy prawomocnego wyroku sądu stracono między innymi Szymona Marcina Kossakowskiego 
9 maja 1794 roku na Rynku Starego Miasta w Warszawie - zgodnie z wyrokiem sądu - powieszono przywódców Targowicy
9 maja 1794 roku na Rynku Starego Miasta w Warszawie - zgodnie z wyrokiem sądu - powieszono przywódców Targowicy Foto: Jan Piotr Norblin/Wikimedia commons/dp

Zdrajcy zostali ukarani

24 marca 1794 roku w Krakowie został ogłoszony akt insurekcji kościuszkowskiej. Jeden z jego punktów głosił: "pod sąd podpadać będą wszystkie zbrodnie przeciwko narodowi i czyny przeciwne świętemu celowi powstania naszego, jako zbrodnie przeciwko celowi zbawienia ojczyzny popełnione. Wszystkie te zbrodnie karze śmierci podpadać będą".

Stało się wówczas jasne, że przywódcy powstania zamierzają osądzić sygnatariuszy konfederacji targowickiej. Część spiskowców – Seweryn Rzewuski, Szczęsny Potocki, Franciszek Ksawery Branicki, Jerzy Wielhorski, Antoni Polikarp Złotnicki, Adam Moszczeński, Jan Zagórski i Jan Suchorzewski – przewidując taki rozwój wypadków, wyjechała z kraju. Nie wszyscy jednak okazali się tak dalekowzroczni.

Jako pierwszy zginął Szymon Marcin Kossakowski. 24 kwietnia 1794 roku został pojmany w Wilnie i wkrótce potem skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano dzień później - były hetman wielki litewski, ubrany w żółty szlafrok, aby jego ciało było widoczne z daleka, zawisł na szubienicy przed tamtejszym ratuszem.

Kolejna egzekucja odbyła się 9 maja w Warszawie – zgodnie z wyrokiem sądu, powieszono hetmana wielkiego koronnego Piotra Ożarowskiego, marszałka Rady Nieustającej Józefa Ankwicza, hetmana polnego litewskiego Józefa Zabiełło oraz biskupa inflanckiego Józefa Kazimierza Kossakowskiego. Ich ciała zostały pochowane w pobliżu nieistniejącej już ulicy Nalewki. 

Nie zawsze jednak sprawiedliwość była wymierzana przez sąd – pod koniec czerwca przed kościołem św. Anny na Krakowskim Przedmieściu powieszono biskupa wileńskiego Ignacego Massalskiego, kasztelana przemyskiego Antoniego Czetwertyńskiego-Światopełka, Karola Boscampa-Lasopolskiego, szambelana Stefana Grabowskiego, prokuratora Mateusza Roguskiego, rosyjskiego szpiega Marcelego Piętkę, adwokata Michała Wulfersa i prokuratora Józefa Majewskiego. Ich nagie zwłoki wywieziono następnie w pole znajdujące się wówczas za warszawskimi Nalewkami.

Konfederaci, którzy zdążyli uciec z Polski, również zostali skazani na karę śmierci. 29 września 1794 roku wyrok wykonano in effigie (łac. "w obrazie") - ponieważ spiskowcy nie przebywali wówczas w kraju, na szubienicy powieszono ich portrety.

Trzynastu zdrajców

Według wersji oficjalnej konfederacja targowicka została zawiązana 14 maja 1792 roku w małym miasteczku Targowica, obecnie leżącym w granicach Ukrainy. Tak naprawdę narodziła się ponad dwa tygodnie wcześniej, bo 27 kwietnia w Petersburgu.

- Prawo Rzeczpospolitej wymagało, aby akt tej konfederacji był ogłoszony na terenie Polski. Ponieważ nie było wiadomo, czy którykolwiek urząd grodzki zgodzi się jego opublikowanie, zdecydowano się ją ogłosić w leżącej w pobliżu granicy z Rosją Targowicy, ponieważ była ona własnością jednego z twórców konfederacji, a mianowicie Szczęsnego Potockiego - tłumaczył historyk dr Krzysztof Bauer w audycji Andrzeja Sowy "Targowica - fakty i mity".

Posłuchaj
29:29 targowica - fakty i mity____2074_96_iv_tr_0-0_1127545311b861d7[00].mp3 O konfederacji targowickiej mówi historyk dr Krzysztof Bauer. Audycja Andrzeja Sowy "Targowica -fakty i mity" z cyklu "Kim byli targowiczanie? Ich działania w 1792 roku". (PR, 03.051996)

Wzburzeni szlachcice nie zamierzali zaakceptować praw ustanowionych przez konstytucję 3 maja - dlatego postanowili zwrócić się z prośbą o pomoc do Imperium Rosyjskiego. W efekcie już 18 maja stutysięczne wojska naszego wschodniego sąsiada wkroczyły do Polski. Walki trwały do końca lipca i zakończyły się przegraną Rzeczpospolitej. Bezpośrednią przyczyną klęski Polaków był akces króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do konfederacji targowickiej.

Posłuchaj
52:33 targowica - historyczne spory___sb49_tr_0-0_989716211b95436[00].mp3 O konfederacji targowickiej i jej przywódcach mówi historyk prof. Janusz Tazbir. Audycja Hanny Marii Gizy "Targowica - historyczne spory" z cyklu "Klub ludzi ciekawych wszystkiego". (PR, 25.08.2007) 

Po wojnie spiskowcy przystąpili do likwidacji reform Sejmu Czteroletniego, wprowadzili cenzurę, a także podjęli represje wobec stronnictwa patriotycznego. Ich rządy pogrążyły Rzeczpospolitą w chaosie, zrujnowały skarb państwa i doprowadziły między innymi do upadku domów bankowych. Epilogiem ich działań stał się II rozbiór Polski dokonany w styczniu 1793 roku przez Rosję i Prusy. 

jb


Czytaj także

Bitwa pod Zieleńcami i Virtuti Militari dla najdzielniejszych

Ostatnia aktualizacja: 18.06.2024 05:55
Sukces pod Zieleńcami bardzo uradował króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Z okazji zwycięskiej bitwy zrealizował przygotowany w tym czasie projekt ustanowienia słynnego odznaczenia Virtuti Militari.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Sejm w Grodnie. Ostatni sejm I Rzeczpospolitej

Ostatnia aktualizacja: 17.06.2024 05:45
231 lat temu, 17 czerwca 1793 roku, rozpoczął obrady sejm grodzieński - ostatni sejm Rzeczypospolitej szlacheckiej, zwołany i działający pod terrorem władz carskich. Posłowie zebrani na zwołanym przez Prusy i Rosję sejmie zatwierdzili drugi rozbiór Polski.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Aleksander Suworow. Człowiek, który skąpał warszawską Pragę we krwi

Ostatnia aktualizacja: 18.05.2024 05:40
18 maja (6 maja według kalendarza juliańskiego) 1800 roku w Sankt Petersburgu zmarł Aleksander Suworow, rosyjski dowódca. Wojskowy był odpowiedzialny za rzeź Pragi z 4 listopada 1794 roku, która doprowadziła do upadku insurekcji kościuszkowskiej.
rozwiń zwiń