Zburzenie muru berlińskiego było wydarzeniem, które otworzyło drogę do zjednoczenia Niemiec i było kolejnym etapem upadku systemu komunistycznego w środkowej Europie po częściowo wolnych wyborach w Polsce.
00:20 Berlin 1_3546910.mp3 9 listopada 1989 na wieść o nowych przepisach obywatele NRD masowo ruszyli za granicę i spontanicznie przystąpili do burzenia muru berlińskiego. Mieszkaniec Berlina, Jacek Barełkowski, wspominał, że dalsze wydarzenia potoczyły się w błyskawicznym tempie.
Symbol podziału Europy
Przez 28 lat, dwa miesiące i 27 dni Berlin podzielony był murem, który stał się symbolem podziału Europy i świata na dwa wrogie systemy. Koniec muru berlińskiego nadszedł wraz z załamaniem się systemu komunistycznego w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, w tym w dawnej NRD, jednak dość nieoczekiwanie.
9 listopada 1989 roku po omyłkowej wypowiedzi sekretarza Komitetu Centralnego SED Guenthera Schabowskiego, że obywatele NRD będą mogli bez przeszkód podróżować za granicę i regulacja ta wchodzi w życie "natychmiast", tysiące mieszkańców wschodniej części miasta pospieszyły na punkty graniczne. - Nagle ludzie ruszyli na mur, żołnierze podnieśli szlabany i się zaczęło - wspominał jeden ze świadków tego wydarzenia.
- Decyzja o otwarciu punktów granicznych, podjęta została bez konsultacji ze Związkiem Radzieckim, bez konsultacji z rządem RFN i Senatem Berlina Zachodniego - mówił prof. Zbigniew Leszczyński w audycji z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po najnowszej historii Niemiec", nadanej w 1998 roku. - Do dziś ta decyzja, ogłoszona podczas transmitowanego przez telewizję spotkania manifestantów z Günterem Schabowskim, budzi wiele kontrowersji - stwierdził. W audycji historyk zarysował tło zmian, które swój początek miały w roku 1989 i doprowadziły do zjednoczenia Niemiec.
08:28 Jesień ludów - Dźwiekowy przewodnik po najnowszej historii Niemiec.mp3 Jesień ludów - audycja z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po najnowszej historii Niemiec". (PR, 1998)
Po 9 listopada 1989 roku rozpoczęła się żywiołowa rozbiórka muru berlińskiego. - Wszyscy wówczas byli zdania, że mur musi zniknąć. Dla wielu ludzi, szczególnie ofiar reżimu, stanowił on cierń w sercu. Patrząc z dzisiejszej perspektywy wydaje się, że należało zachować więcej fragmentów w charakterze pomników - mówił na konferencji prasowej z okazji 20. rocznicy obalenia muru burmistrz Berlina Klaus Wowereit.
00:17 Berlin 2_3546912.mp3 Ówczesny korespondent Polskiego Radia, Zdzisław Urbanek, był świadkiem masowego przekraczania granicy niemiecko-niemieckiej, której po przerwaniu muru, nikt już nie pilnował.
00:20 Berlin 3_3546913.mp3 Wielu mieszkańców NRD, gdy pojawiła się możliwość ucieczki z kraju, zdecydowało się na przyjazd do Warszawy. Jak mówią mieszkańcy Saskiej Kępy, w sierpniu 1989 roku w okolicach ambasady RFN przy ulicy Katowickiej dniami i nocami koczowali ludzie.
W stolicy zjednoczonych Niemiec do dziś pozostały nieliczne fragmenty muru, stanowiąc miejsca pamięci o ofiarach reżimu, a także atrakcję turystyczną, jak Galeria East Side w okolicy berlińskiego Dworca Wschodniego (Ostbahnhof). Ponadkilometrowy odcinek muru wzdłuż brzegu Szprewy pokrywa 106 symbolizujących wolność malowideł, wykonanych przez artystów z całego świata, w tym słynny "braterski pocałunek" (Bruderkuss) przywódców ZSRR i NRD, Leonida Breżniewa i Ericha Honeckera, autorstwa Rosjanina Dmitrija Wrubla.
Większość zburzonego muru przerobiono na 310 tysięcy ton żwiru dla budowy dróg. Jednak kilkanaście wielkich fragmentów sprzedano albo podarowano, a dochód przeznaczono na cele charytatywne.
Antyfaszystowska bariera
Propaganda wschodnioniemiecka nazywała mur "barierą antyfaszystowską", niezbędną, by chronić obywateli pokojowej NRD przed siłami NATO. W rzeczywistości był on porażką komunistycznego systemu, desperacką próbą powstrzymania fali ucieczek na zachód do RFN. Według oficjalnych szacunków od powstania dwóch państw niemieckich w 1949 roku do 1961 roku z socjalistycznej Niemieckiej Republiki Demokratycznej przez Berlin Zachodni, stanowiący swoistą enklawę w środku NRD, uciekło do Republiki Federalnej Niemiec około 1,6 mln ludzi. Było to nie tylko ciosem dla prestiżu wschodnioniemieckiego reżimu, ale też dla gospodarki tego kraju, który opuszczali młodzi, wykwalifikowani pracownicy, inżynierowie czy lekarze.
Komunistyczne kłamstwa
W 1961 roku coraz liczniejsze stawały się pogłoski, że władze NRD zamierzają ukrócić tę niekorzystną tendencję poprzez blokadę Berlina Zachodniego. Przypuszczenia wzmogła nieostrożna wypowiedź ówczesnego przywódcy państwa, I sekretarza Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec (SED) Waltera Ulbrichta. Pytany o wspomniane pogłoski na konferencji prasowej 15 czerwca 1961 roku Ulbricht rzekł: "Nikt nie ma zamiaru zbudować muru". Po raz pierwszy padło wtedy publicznie słowo "mur".
00:20 Berlin 4_3546915.mp3 Budowa muru rozpoczęła się w nocy z 12 na 13 sierpnia 1961 roku. Władze NRD chciały w ten sposób zatrzymać narastającą falę ucieczek, które wyludniały kraj. Paweł Rosik był w tamtych czasach uczniem jednej z berlińskich szkół.
Niespełna dwa miesiące po tej konferencji przygotowania do zamknięcia granicy z Berlinem Zachodnim szły pełną parą. Ulbricht uzyskał zgodę przywódcy ZSRR Nikity Chruszczowa, który początkowo nie był przekonany do tego planu.
Zobacz serwis specjalny kennedy.polskieradio.pl o wizycie prezydenta USA w Berlinie Zachodnim w czerwcu 1963 roku.
Operacja "Róża"
W nocy z 12 na 13 sierpnia 1961 roku - z soboty na niedzielę - enerdowskie formacje zbrojne rozpoczęły operację "Róża". Zablokowały otwartą dotąd granicę z Berlinem Zachodnim, a na całej jej ponad 150-kilometrowej długości rozpoczęto budowę umocnień, początkowo z drutu kolczastego, potem z cegieł, betonowych płyt i pustaków. W czerwcu 1962 roku gotowy był także biegnący równolegle drugi mur.
Strefa śmierci
Około 1965 roku mur gruntownie przebudowano. Jego główną linię tworzyły teraz wpasowane w stalowe filary płyty z nałożonymi na górną krawędź betonowymi rurami - by uciekinierzy nie mieli się czego chwycić. Wzdłuż granicy utworzono ufortyfikowany i zaminowany pas ziemi, zwany też strefą śmierci.
W połowie lat 70. zainstalowano nowe płyty o wysokości 3,6 metra, bardziej odporne na wpływy pogody. Właściwy mur liczył wówczas 106 kilometrów długości, wykonany był z 45 tysięcy płyt. Na terenach niezabudowanych zamiast muru stawiano płot z przeplatanej metalowej taśmy.
Wzdłuż granicy wzniesiono 302 wieże wartownicze, na których zainstalowano ruchome reflektory. Całość przedpola muru oświetlały regularnie rozmieszczone latarnie. Do połowy lat 80. mur patrolowały też psy, umocowane smyczami na biegnącym nad ziemią drucie.
Mój dom murem podzielony
Niedziela, 13 sierpnia 1961 roku, była dramatycznym dniem dla wielu mieszkańców Berlina, zwłaszcza jego wschodniej części. Faktycznie to oni zostali odcięci, nie zaś Berlin Zachodni. Zamknięto 95 ulic prowadzących przez granicę do zachodniej części miasta. Zachowano jedynie 13 przejść granicznych, które przekroczyć mogły tylko osoby z odpowiednim pozwoleniem.
By zapewnić pożądaną odległość między murem głównym a pozostałymi zaporami, wyburzono wiele budynków. Ofiarą tej akcji padł m.in. przylegający do zachodnioberlińskiej dzielnicy Wedding Kościół Pojednania (Versoehnungskirche), wysadzony w powietrze w roku 1985 - w zamian za udzielenie Kościołowi ewangelickiemu zgody na budowę świątyni w nowej wschodnioberlińskiej dzielnicy mieszkaniowej Marzahn.
Tuż po zamknięciu granicy setki ludzi podjęły próbę przedostania się na Zachód skacząc z okien położonych na granicy domów wzdłuż Bernauer Strasse na Weddingu, forsując barierę z drutu kolczastego samochodami albo płynąc przez kanały Szprewy.
Przez pierwsze tygodnie budowy umocnień ucieczka do Berlina Zachodniego udała się blisko 500 osobom, z których 85 to dezerterzy z NRD-owskich formacji wojskowych bądź paramilitarnych. Swoistą ikoną tamtych wydarzeń stała się fotografia wschodnioniemieckiego żołnierza Konrada Schumanna, który 15 sierpnia przeskoczył do Berlina Zachodniego przez zasieki. Zdjęcie skaczącego żołnierza z karabinem na ramieniu do dziś widnieje na pamiątkowych plakatach, kubkach czy koszulkach, sprzedawanych w Berlinie.
Ofiary
Za pierwszą ofiarę muru berlińskiego uważa się 59-letnią Idę Siekmann, która zginęła, wyskakując z okna swego domu przy Bernauer Strasse 22 sierpnia. Dwa dni później NRD-owscy wartownicy zastrzelili 24-letniego Guentera Liftina, który chciał uciec przepływając kanał Szprewy. Ostatnim zastrzelonym był Chris Gueffroy, który zginął 5 lutego 1989 roku, na dwa tygodnie przed cofnięciem przez NRD rozkazu otwierania ognia do uciekinierów.
Historycy poczdamskiego Centrum Badań nad Historią Współczesną udokumentowali 136 przypadków ofiar muru berlińskiego w latach 1961-1989. Większość (98) straciła życie przy próbie ucieczki z NRD do Berlina Zachodniego. Pozostali to osoby, które nie zamierzały przekraczać nielegalnie muru, np. zastrzeleni omyłkowo.
Po 1989 roku za strzały do uciekinierów przez granicę NRD sądy skazały około 120 strażników, a także członków Biura Politycznego SED. Szacuje się, że do chwili ponownego otwarcia granicy z Berlinem Zachodnim 9 listopada 1989 roku udało się zbiec około 5 tys. ludzi.
im
