Kolej Warszawsko-Petersburska - historycznie druga w Polsce

160 lat temu, 27 grudnia 1862 roku, rozpoczął się regularny ruch pociągów na trasie Warszawa-Petersburg i była to oficjalna data otwarcia kolei, której nazwa wzięła się od miast krańcowych, a była to zarazem oficjalnie druga linia kolejowa na ziemiach Królestwa Polskiego.

Przeprowadzanie wagonu pocztowego z fabryki Lilpop, Rau et Comp. na Solcu w Warszawie na kolej Warszawsko-Petersburską. Grafika Konrada Brandla

Foto: Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa (dp)

Data otwarcia oczywiście różni się między sobą ze względu na kalendarze juliański i gregoriański z uwagi na fakt, że Polska była wtedy pod panowaniem trzech zaborców, w tym w zaborze rosyjskim obowiązywały dwie oficjalne daty. Stąd rosyjską datą startu kolei jest 15 grudnia wg kalendarza juliańskiego. Nawet datowanie dzienników i periodyków prasowych musiało uwzględnić obie daty.

Jak pisze portal Polski Petersburg, w specjalnym artykule przeznaczonym temu połączeniu kolejowemu: "Kolej Petersbursko-Warszawska / Петербурго-Варшавская железная дорога, czwarta na terenie Imperium Rosyjskiego, a druga w Królestwie Polskim, linia kolejowa wybudowana w latach 1852–1862 o łącznej długości eksploatacyjnej 1611 km (1510 wiorst), z czego na terenie Królestwa ok. 150 km". Do danych tych dodaje jeszcze fakt o rozpoczynającym całe przedsięwzięcie ukazie carskim cara Mikołaja I z 23 listopada 1851 roku. Stąd na uznanie zasługuje fakt wybudowania tak długiej linii kolejowej w okresie jednej dekady. Należy też podkreślić, że była to linia tzw. szerokiego rozstawu torów - 1524 mm, obowiązującego w Rosji. Obecnie obowiązujący w Polsce rozstaw szyn wynosi 1435 mm.

Niektóre informacje o długości te linii podają, że liczyła ona 1330 kilometrów, jest to jednak długość jedynie dobudowanej części do już istniejących odcinków, głównie na terenie carskiej Rosji. Cała trasa zamykała się w liczbie 1611 km i prowadziła przez Petersburg – Gatczyna – Ługa – Psków – Dźwińsk – Wilno –Grodno - Białystok – Łapy – Warszawa. Co ważne, jej budowa i funkcjonowanie znacząco wpłynęły na rozwój gospodarczy Białegostoku i Łap, gdzie powstał Zakład Naprawczy Taboru Kolejowego.

Warto też dodać, że pierwszą polską linią kolejową była Droga Żelazna Warszawsko-Wiedeńska, ukończona już w 1845 roku. Co ciekawe, przy budowie tej petersburskiej kolei brali udział także polscy inżynierowie, a wśród nich byli choćby Stanisław Kierbedź i Stanisław Janicki.

Pisze o tymże też wzmiankowany portal, gdzie czytamy: „W 1852 r. kierownikiem budowy został inżynier wojskowy, późniejszy generał major Eduard I. Gerstfeld (1798–1878). Jego zastępcą w randze głównego inżyniera był wybitny konstruktor i mostowiec, absolwent petersburskiego Instytutu Korpusu Inżynierów Komunikacji (IIK) Stanisław Kierbedź (1810–1899), głównym zaś architektem wychowanek tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych Ksawery Aleksander Skurzyński (Skarżyński) (1819–1875). Przy budowie i późniejszej eksploatacji KP-W pracowało też wielu inżynierów Polaków, głównie absolwentów petersburskich uczelni technicznych. (...) W 1851 r. pod kierunkiem Kierbedzia prowadzono wytyczanie linii w terenie i prace projektowe, a w maju 1852 r. rozpoczęły się roboty budowlane".

Co ciekawe, szyny do budowy kolei sprowadzano głównie z Anglii i Belgii, podobnie jak parowozy - wtedy był to jedyny środek napędowy ówczesnych pociągów. Dopiero po uruchomieniu kolei władze carskie zdecydowały się na wykorzystywanie rodzimych parowozów. Całość taboru tej kolei liczył sobie 373 parowozów, 819 wagonów osobowych i 7545 towarowych. Wśród parowozów były także nowoczesne parowozy kurierskie, których wprowadzenie znacznie wpłynęło na zwiększenie szybkości pociągów i skrócenie czasu podróży. Pociągi kursujące na tej linii miały 63 stacje pasażerskie i towarowe oraz trzy przystanki.

W obecnych granicach Polski linia kolejowa istnieje i wykorzystywana jest na trasie Warszawa Wileńska - Wołomin Słoneczna (linia nr 21), podwarszawska Zielonka - Kuźnica Białostocka (linia nr 6) i Kuźnica Białostocka - stacja Geniusze (linia nr 57). Oczywiście obecnie rozstaw szyn jest zachodnioeuropejski, a nie carski. Możemy współczesnym pociągiem przejechać całość polskiej części tej linii, co daje możliwość wyobrażenia sobie jak podróżowano 160 lat temu. Warto wybrać się na tak ciekawą wycieczkę!

PP