Bolesław Kędzierzawy urodził się ok. 1122 roku jako czwarty syn księcia Bolesława Krzywoustego. Swój przydomek zawdzięczał bujnej, lokowanej fryzurze, choć prawdopodobnie wyglądał inaczej niż przedstawił go w swojej wizji Jan Matejko. Mistrz uwiecznił go z długimi, sięgającymi ramion włosami.
15:07 polscy władcy i królowie - bolesław iv kędzierzawy___v2016003201_tr_0-0_cb8434a6[00].mp3 O Bolesławie Kędzierzawym opowiada historyk, prof. Tomasz Jurek. Audycja z cyklu "Polscy władcy i królowie" prowadzona przez Katarzynę Kobylecką (PR, 13.03.2016)
- Polacy wówczas, w przeciwieństwie do Germanów, mieli krótkie włosy przycięte nad uszami. Nie mieli długich włosów, to był zwyczaj niemiecki i polscy książęta wręcz programowo tego nie stosowali. Gdy ponad 100 lat później Leszek Czarny nosił długie włosy, wytykano mu, że robi to na wzór niemiecki - wyjaśnił prof. Tomasz Jurek z Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk.
Początkowo z Bolesławem nie wiązano większych nadziei, jednak sytuacja zmieniła się po śmierci jego dwóch starszych braci – Kazimierza i Leszka. To sprawiło, że Kędzierzawy stał się drugim w kolejności pod względem wieku synem Krzywoustego (był kilkanaście lat młodszy od swojego przyrodniego brata Władysława II Wygnańca) i jednocześnie najstarszym spośród męskich potomków księcia z drugiego małżeństwa z niemiecką hrabianką Salomeą.
Testament Krzywoustego i ambitne kobiety
Zgodnie z wolą Bolesława Krzywoustego, który zmarł 1138 roku, Polska po jego śmierci została podzielona pomiędzy synów. Każdy otrzymał swoją dzielnicę, a najstarszy - Władysław - jako senior sprawował władzę zwierzchnią nad podporządkowanymi mu braćmi - juniorami.
I tak najstarszy syn Krzywoustego w dziedziczne władanie otrzymał Śląsk oraz Małopolskę jako dzielnicę senioralną, Bolesław Kędzierzawy władał Mazowszem, Mieszko zwany Starym Wielkopolską, Henryk ziemią sandomierską, natomiast najmłodszy Kazimierz Sprawiedliwy (urodzony w roku śmierci ojca) wychowywał się z matką, która jako wdowa otrzymała na utrzymanie ziemię łęczycką.
Krzywousty wierzył, że w ten sposób uda się uniknąć bratobójczych walk o władzę w kraju. Jednak Salomea była osobą niezwykle ambitną i nie chciała pogodzić się z podrzędną rolą swoich ukochanych synów. W krótkim czasie od śmierci męża zaczęła spiskować przeciwko swojemu pasierbowi Władysławowi. W 1141 roku zwołała zjazd synów w Łęczycy, na którym miano zdecydować o wydaniu za mąż kilkuletniej córki Salomei Agnieszki.
37:11 historia żywa_ bolesław krzywousty___v2020022543.mp3 O losach Władysława Wygnańca i Bolesława Kędzierzawego opowiada prof. Andrzej Nowak. Audycja "Historia żywa" prowadzona przez Dorotę Truszczak (PR, 02.11.2020)
- Zamążpójście młodziutkiej Agnieszki było tylko pretekstem. Chodziło o obmyślenie wspólnej polityki przeciwko Władysławowi. Pomysł, jaki się wówczas zrodził, prowadził do wydania Agnieszki za jednego z synów władcy Kijowa Wsiewołoda. Chciano zapewnić sobie ruskie posiłki do walki z seniorem - tłumaczył w audycji Polskiego Radia prof. Andrzej Nowak.
Ostatecznie to Władysław okazał się lepszym dyplomatą i Wsiewołod wsparł jego w walce z juniorami. Wygnaniec, podżegany przez równie ambitną co macocha żonę, chciał zupełnie wyeliminować z życia politycznego pozostałych synów Krzywoustego.
Wygnanie Wygnańca
Przewaga w wojnie domowej, która wybuchała w 1142 roku, była początkowo zdecydowanie po stronie seniora, który zadbał nie tylko o ruskie posiłki, ale także niemieckie i czeskie. Jednak chęć zlikwidowania młodszych braci i ambicja sięgnięcia po ogromną władzę nad całym krajem nie spodobały się możnym, którzy utraciliby duże wpływy. Najpotężniejszy przedstawiciel elit podporządkowanych Wygnańcowi, Piotr Włostowic, postanowił przejść na stronę juniorów. Książę uwięził nielojalnego wojewodę, oślepił go, pozbawił majątku i wygnał. Włodkowic dotarł na Ruś, gdzie zdołał przekonać Wsiewołoda, aby dłużej nie wspierał Władysława.
- W 1146 roku Władysław wyprawił się, aby zlikwidować zbrojnie swoich przyrodnich braci, ale z Rusi nie przyszły posiłki. Gdy Władysław oblegał Poznań, na tyłach wybuchł bunt możnych. Do tego Kościół bardzo wyraźnie opowiedział się przeciwko niemu i został obłożony klątwą - mówił prof. Andrzej Nowak.
Władysław wraz z rodziną został wygnany z kraju i dotarł do Pragi, jednak nie spotkał się ze współczuciem na czeskim dworze. Niewiele pomógł mu także król Niemiec Konrad III, który czynił właśnie przygotowania do wyprawy krzyżowej. Niewielkie oddziały, które wysłał do walki z juniorami nie przekroczyły nawet Odry, gdy okazało się, że Bolesław i jego bracia nawiązali groźne porozumienie z wewnętrznymi przeciwnikami Konrada. Kędzierzawy przejął władzę w Polsce i nie zamierzał jej oddawać. Żył w zgodzie z lojalnymi mu braćmi, którzy zarządzali swoimi dzielnicami.
Hołd w Krzyszkowie
Sytuacja na korzyść Wygnańca zmieniła się, gdy Konrada III zastąpił bardzo energiczny Fryderyk Barbarossa. Cesarz zdecydował się wesprzeć polskiego księcia i z ogromnymi siłami ruszył na niesfornych juniorów. Bolesław Kędzierzawy, jako zwierzchnik swoich młodszych braci, zdecydował się na krok, który zniweczył plany Władysława.
W 1157 roku w Krzyszkowie bosy, odziany tylko w wór pokutny z pustą pochwą zawieszoną u szyi złożył hołd lenny niemieckiemu cesarzowi. To ukontentowało Barbarossę, który zabrał swoje wojska i nie interesował się więcej skargami Władysława Wygnańca. Ten zmarł dwa lata później.
Uwłaczające dla strony polskiej widowisko z 1157 roku było odbierane negatywnie przez dawną historiografię. Dzisiaj historycy doceniają to, że Bolesław potrafił się uniżyć, aby zadbać o realne interesy swojego kraju. Uniknął bowiem wojny z potężnych wrogiem, a jednocześnie nienaruszone zostało terytorium, nad którym panował.
- Hołd wielu wydał się upokarzający, ale niczego Polsce nie zabrał - podkreślił w audycji z 2020 roku prof. Andrzej Nowak.
Czytaj także:
Bitwa pod Cedynią - upokorzona duma teutońska
Obrona Głogowa. Niemcy powstrzymani
Rasowy i skuteczny polityk
Bolesław Kędzierzawy zasiadał na krakowskim tronie przez niemal trzy dekady. Tak długi okres panowania w czasach, gdy władza księcia była ograniczana coraz większymi wpływami możnych, świadczy o dużych umiejętnościach zarządzania i zmyśle politycznym władcy.
- Kędzierzawy był skutecznym politykiem. Utrzymał się przy władzy przez 27 lat i należy to docenić, bo to jest miarą skuteczności polityka - mówił w Polskim Radiu historyk prof. Tomasz Jurek.
Rządy Kędzierzawego to czas względnego spokoju i rozwoju Polski. Książę umiał znaleźć wspólny język z możnowładcami, dzięki czemu nie doszło za jego panowania do wewnętrznych niepokojów.
- Znalazł konsensus z elitami społecznymi. Pod koniec życia zdarzyło mu się stanąć w obliczu buntu możnych, ale był to tylko wypadek przy pracy. Nie doprowadził do poważnego konfliktu, do politycznej tragedii. Ani nie wygnano go, ani nie musiał oślepiać wojewodów. Żył w zgodzie z elitami, a to jest duża cnota polityka - wyjaśniał prof. Tomasz Jurek.
Bolesław Kędzierzawy troszczył się o interesy kraju, nad którym panował. Poza uratowaniem poddanych od niemieckiej inwazji, zorganizował wyprawy odwetowe na pogańskich Prusów i Jaćwingów, którzy systematycznie łupili północne ziemie kraju. Do tego prowadził zrównoważoną politykę wschodnią.
- To tworzy pewne przesłanki do mówienia o nim jako o rasowym polityku, który wiedział, na czym polega interes Polski - ocenił w radiowej audycji prof. Andrzej Nowak.
Jednak pod koniec panowania księcia jego pozycja uległa osłabieniu. W 1166 roku nieudaną kampanię przeciwko Prusom, podczas której poległ jego brat Henryk Sandomierski, wykorzystali synowie Wygnańca, którzy wypędzili załogi Kędzierzawego z największych grodów Śląska i zaczęli przejmować panowanie nad tą dzielnicą.
***
Zdaniem prof. Tomasza Jurka Bolesław Kędzierzawy jest władcą niedocenianym, którego niesłusznie kojarzy się tylko z upokarzającym hołdem w Krzyszkowie. Porównanie osiągnięć księcia i jego walecznego ojca, Bolesława Krzywoustego, stawia starszego Piasta w lepszym świetle, jednak zdaniem historyka problemem nie jest liczba dokonań, ale źródła historyczne, które przetrwały do naszych czasów.
- Krzywousty też miał w swojej karierze nieudane bitwy, ale jakoś tego mu nie zapamiętano. Miał dobry pijar, miał Galla Anonima, który opisał to, co trzeba i zostawił potomnym. Kędzierzawy nie posiadał takiego kronikarza, który by na zamówienie we właściwym świetle ukazał jego czyny - ocenił prof. Tomasz Jurek.
Bolesław Kędzierzawy zmarł 851 lat temu, 5 stycznia 1173 roku.
th/im
