Historia

106 lat temu powstała Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego

Ostatnia aktualizacja: 19.10.2024 05:40
19 października 1918 roku powstała Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego. Jej celem było przyłączenie ziem rozpadających się Austro-Węgier do odradzającego się państwa polskiego. Na czele rady stanęli ks. Józef Londzin, Józef Michejda i Tadeusz Reger. 
Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego
Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego Foto: Wikimedia Commons/dp

Aż do 1918 roku dwie społeczności zamieszkujące Śląsk Cieszyński - polska i czeska - koegzystowały w zgodzie, w ramach państwa monarchii Habsburgów. Rozpad Austro-Węgier w wyniku zawieruchy I wojny światowej dał jednak szansę na odrodzenia na jej gruzach państw narodowych. Palącym problemem okazało się przejęcie władzy przez kształtującą się reprezentację polską i czechosłowacką oraz wyznaczenie granic między powstającymi państwami. 

Po stronie polskiej zająć się tym miała Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego. Składała się z przedstawicieli głównych polskich ugrupowań politycznych na tym obszarze: Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej, Związku Śląskich Katolików i Polskiego Zjednoczenia Narodowego. Każde ze stronnictw miało w radzie po siedmiu reprezentantów, przy czym w każdej reprezentacji miała znaleźć się jedna kobieta. W prezydium RNKC zasiadali ks. Józef Londzin, reprezentujący polskich ewangelików prawnik Jan Michejda i reprezentant socjalistów farmaceuta Tadeusz Reger. Sekretarzem rady został działacz oświatowy Paweł Bobek. 

27 października odbył się wielki wiec polskiej ludności w Cieszynie. Wygłoszona została deklaracja o włączeniu Księstwa Cieszyńskiego w granice Rzeczpospolitej, w której jednocześnie nawoływano do wycofania wojsk austriackich i tworzenia się oddziałów polskich.

Trzy dni później wydana została proklamacja, która stwierdzała: "Proklamuje [Rada – przyp. red.] uroczyście przynależność państwową Księstwa Cieszyńskiego do wolnej, niepodległej, zjednoczonej Polski i obejmuje nad nim władzę państwową. Ze względu na dążenia narodu czeskiego Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego oświadcza, iż ustanowienie ostatecznej granicy pomiędzy oboma bratnimi narodami polskim i czeskim pozostawia się porozumieniu pomiędzy oboma rządami […] z tym głębokim przekonaniem, iż rządy te będą się kierowały przy ustalaniu granicy istotną przynależnością narodową i wolą ludności".

Posłuchaj
09:40 Prof. Tadeusz Kisielewski przybliżył konflikt polsko-czechosłowacki o granicę w audycji Andrzeja Sowy "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - C Prof. Tadeusz Kisielewski przybliżył konflikt polsko-czechosłowacki o granicę w audycji Andrzeja Sowy "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Czechosłowacja". (PR, 9.11.1998)

 

Czy da się dogadać z Czechami? 

W nocy z 31 października na 1 listopada polscy żołnierze służący w cesarsko-królewskiej armii rozbroili, bez jednego wystrzału, swoich kolegów. Problem przejęcia władzy po erodującej monarchii Habsburgów okazał się łatwy do rozwiązania, o wiele trudniejsze miało okazać się porozumienie z władzami czeskimi powstałymi na tym obszarze po ogłoszeniu niepodległości przez Czechosłowację 29 października 1918 roku. Dzień później w Opawie zawiązała się Tymczasowa Rada Narodowa dla Śląska. 

- 5 listopada 1918 roku władze lokalne polskie i czeskie rozgraniczyły teren Śląska Cieszyńskiego według kryterium narodowościowego: tereny, gdzie mieszkali w większości Polacy, miały trafić do Polski, tereny, gdzie mieszkali Czesi - do Czechosłowacji - wyjaśniał prof. Tadeusz Kisielewski w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Czechosłowacja". - Rozgraniczenie miało charakter prowizoryczny i tymczasowy. Uważano, że ostatecznie tę sprawę rozstrzygną rządy w Warszawie i Pradze. 

Do czasu ostatecznego podziału Śląskiem Cieszyńskim miał administrować polsko-czechosłowacki Tymczasowy Rząd Krajowy Księstwa Cieszyńskiego. Na jego czele stanął jeden z trzech członków prezydium RNKC Jan Michejda. 

Rozsiedlenie ludności polskiej (czerwony) i czeskiej (zielony) w Księstwie Cieszyńskim. Fot.: Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych Rozsiedlenie ludności polskiej (czerwony) i czeskiej (zielony) w Księstwie Cieszyńskim. Fot.: Repozytorium Cyfrowe Instytutów Naukowych

Równocześnie z porozumieniem władz lokalnych toczyły się jednak zażarte spory uznawanych przez ententę reprezentacji politycznych obu narodów w Paryżu: Komitetu Narodowego Polskiego z Romanem Dmowskim na czele i Czeskiej Rady Narodowej pod przewodnictwem  Tomáša Masaryka i Edvarda Beneša.

- Rozgraniczenie było sprzeczne z koncepcją Masaryka i Beneša włączenia wszystkich ziem dawnego królestwa czeskiego do państwa czechosłowackiego. Śląsk Cieszyński uważano za księstwo, które wchodziło w skład korony czeskiej. Beneš, który był przedstawicielem Czechosłowacji na konferencji pokojowej w Paryżu, uzyskał poparcie Francuzów dla tej koncepcji - wskazywał prof. Kisielewski. 

Powstającemu państwu czechosłowackiemu zależało na spornym terytorium nie tylko z uwagi na ideologiczną wizję jednoczenia ziem korony czeskiej. W położonym na terenie Śląska Cieszyńskiego Zagłębiu Karwińskim znajdowały się kopalnie wysokojakościowego węgla kamiennego. W Trzyńcu znajdowały się dochodowe huty metali. Także przez teren Śląska Cieszyńskiego biegła linia kolejowa łącząca Czechy ze Słowacją. 

Graniczna wojna polsko-czechosłowacka i ustalenia konferencji w Spa

Gwałcąc tymczasowe porozumienie, 29 stycznia 1919 siły czechosłowackie wkroczyły na obszary przyznane Polsce. Pretekstem były pierwsze wybory parlamentarne w odrodzonej Polsce. Miały się one odbyć również na obszarze polskiej części Śląska Cieszyńskiego. Czesi uznali te tereny za obszary sporne, na których nie powinno się urządzać głosowania.

Walki toczyły się do 3 lutego, kiedy rząd w Warszawie pod naciskiem ententy zgodził się na nowe rozgraniczenie - Czesi przejęli części powiatu cieszyńskiego i frysztackiego. Umowa nie satysfakcjonowała żadnej ze stron i wojska czeskie przypuściły kolejny atak w nocy z 23 na 24 lutego. Nowy atak napotkał jednak na opór nie lokalnej samoobrony, a Wojska Polskiego. Napaść odparto i już następnego dnia podpisane zostało prowizoryczne porozumienie przyznające Cieszyn Polsce

14 marca 1919 roku Sejmu Ustawodawczy uznał 6 kandydatów z jednej listy ogłoszonej na Śląsku Cieszyńskim niespełna dwa miesiące wcześniej. Wśród nich byli członkowie Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego - Józef Londzin, Tadeusz Reger i Ryszard Kunicki.  

Do kolejnych ataków czechosłowackich już nie doszło, odbywały się za to konferencje i rozmowy. Pod naciskiem ententy ustalono, że o przynależności tych ziem ma zadecydować plebiscyt. Czesi, świadomi, że głosowanie ludności będzie dla nich niekorzystne, torpedowali starania o jego organizację.

Ostatecznie sprawa rozwiązana została na konferencji w Spa w lipcu 1920 roku arbitralną decyzją Rady Ambasadorów zwycięskich mocarstw. Ponad połowa spornego terytorium przypadła Czechosłowacji (ok. 56 proc.), w tym powiaty cieszyński (samo miasto podzielono między Polskę i Czechosłowację) i frysztacki, w których większość mieszkańców stanowili Polacy. II Rzeczpospolita znajdowała się wówczas w krytycznym momencie wojny polsko-bolszewickiej i polska dyplomacja nie mogła sobie pozwolić na sprzeciw wobec tej decyzji. Granica oparta została na linii Olzy. Ziemie, które przyznano Czechosłowacji zaczęto nazywać Zaolziem. 

Wraz z podziałem Śląska Cieszyńskiego RNKC zakończyła działalność, przekazując władzę administracji polskiej. Jej członkowie pozostali aktywnymi uczestnikami życia publicznego na Śląsku Cieszyńskim, zarówno po polskiej, jak i czechosłowackiej stronie. Michejda i Londzin sprawowali funkcję burmistrzów Cieszyna, Regner był przez trzy kadencje posłem na Sejm. Członkowie RNKC, Emanuel Chobot i Leon Wolf, zasiadali w ławach parlamentu w Pradze.

Niezagaszony konflikt 

Napięcie na linii polsko-czechosłowackiej utrzymywało się jednak przez cały okres dwudziestolecia międzywojennego. W 1938 roku, zgodnie z postanowieniami układu monachijskiego, III Rzesza dokonała aneksji części terytorium Czechosłowacji. Z osłabienia sąsiada skorzystała II Rzeczpospolita. Wojsko Polskie zajęło wówczas Zaolzie. Wcześniej rząd czechosłowacki zmuszony był uznać polskie roszczenia dotyczące korekty granic. Co symboliczne, jedyną ofiarą akcji zajęcia Zaolzia był zastrzelony przez czechosłowackiego żołnierza harcerz Witold Reger, syn Tadeusza Regera, jednego z członków prezydium Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego. Na czele komitetu witającego we Frysztadzie polskie oddziały pod dowództwem Władysława Bortnowskiego stał wspomniany już Leon Wolf, który po tym wydarzeniu ubiegał się z powodzeniem o mandat senatora RP. 

Konflikt odrodził się w ostatnich dniach II wojny światowej, wiosną 1945 roku. Na Zaolziu zaczęła działać polska administracja, ale władze czechosłowackie uznały, że decyzje przedwojennego rządu są nieważne. Strona polska wystosowała ultimatum. Wojna wisiała na włosku. Decyzje dotyczące rozstrzygnięcia sporu zapadły podczas negocjacji w Moskwie. Stalin zdecydował, że Zaolzie przypadnie w udziale Czechosłowacji. 

bm

Czytaj także

Zaolzie – sporny punkt na granicy Polski

Ostatnia aktualizacja: 02.10.2023 05:35
85 lat temu, 2 października 1938 roku Wojska Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Śląsk" pod dowództwem gen. Władysława Bortnowskiego wkroczyły na Zaolzie.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Zajęcie Śląska Cieszyńskiego. Początek wojny z Czechosłowacją o granicę

Ostatnia aktualizacja: 23.01.2024 05:40
105 lat temu wojska czechosłowackie zajęły Śląsk Cieszyński, rozpoczynając tym aktem polsko-czechosłowacki konflikt zbrojny o granicę. Były ofiary śmiertelne. Do niewoli dostało się ponad tysiąc Polaków biorących udział w walkach.
rozwiń zwiń
Czytaj także

105 lat temu po raz pierwszy od odzyskania niepodległości Polacy poszli do urn

Ostatnia aktualizacja: 26.01.2024 05:55
Zorganizowanie wyborów parlamentarnych trzy miesiące od odzyskania niepodległości, w kraju scalonym z trzech obszarów o zupełnie odmiennej kulturze politycznej, w kraju, którego wszystkie granice płonęły, zakrawa na cud. A jednak ten cud administracyjny ziścił się 105 lat temu, 26 stycznia 1919 roku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Linia Curzona, czyli Polska odcięta od Kresów

Ostatnia aktualizacja: 08.12.2023 05:50
Przebieg wytyczonej ponad sto lat temu brytyjskiej propozycji wschodniej granicy Polski stał się symbolem ustępstw mocarstw wobec imperialnej polityki Rosji.
rozwiń zwiń