Gierek, co z radzieckiego garnituru wyrósł

Mija 11 lat od I sekretarza KC PZPR w latach 1970-1980. Po dekadzie jego rządów polski dług wynosił 20 miliardów dolarów...

Historyk profesor Andrzej Friszke przypomina, że Edward Gierek, obejmując urząd, wprowadził nowy sposób rządzenia Polską Ludową.

Warto pamiętać, że jeszcze przed II wojną światową wyemigrował on do Belgii gdzie nauczył się płynnie mówić po francusku. Do Polski wrócił w 1945 roku i zaczął działać w Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W latach 1949-1954 oraz 1956-1970 pełnił funkcję I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Katowicach. Od 1954 był również członkiem KC PZPR, pełniąc wiele funkcji partyjnych na najwyższym szczeblu. W drugiej połowie lat 60. zaczęto go postrzegać jako jednego z potencjalnych następców Władysława Gomułki.

W czasie studenckich demonstracji w marcu '68 wygłosił w Katowicach głośne przemówienie skierowane przeciw ówczesnym opozycjonistom, w którym stwierdził m.in. "śląska woda nigdy nie będzie wodą na ich młyn, śląska woda pogruchocze im kości".

W czasie słynnego partyjnego mitingu w warszawskiej Sali Kongresowej zebrani działacze skandowali "Gierek! Gierek!", co było odebrane jako wycofanie zaufania wobec Gomułki i wezwanie do zastąpienia go przez katowickiego szefa partii. W grudniu 1970, w trakcie masakry robotników na Wybrzeżu Gierek, m.in. z Wojciechem Jaruzelskim i Stanisławem Kanią, odegrał czołową rolę w "pałacowym przewrocie", który obalił Gomułkę. Został I sekretarzem KC PZPR.

Profesor Friszke podkreśla, że od początku sprawowania urzędu I sekretarza, Gierek wprowadził nowy, nieznany dotąd w PRL-u styl prowadzenia polityki. Odznaczał się kulturą i prezencją raczej polityka świata zachodniego niż komunistycznego. Historyk dodaje, że jego sposób bycia i wystąpienia w grudniu 1970 roku, kiedy jeszcze lała się krew na Wybrzeżu, uspokajały nastroje. Ponadto Gierek zadeklarował, że nie pozwoli by w razie jakichkolwiek protestów społecznych strzelano do robotników.

Zarazem jednak, mimo aury polityka z innego świata, Edward Gierek pozostawał przywódcą państwa totalitarnego. Profesor Friszke zaznacza, że nadal była to władza bardzo autorytarna, która potrafiła uciekać się do represji, często bardzo brutalnych. Przykład to choćby zdarzenia, które miały miejsce po czerwcu 1976 roku. Urządzano wtedy robotnikom tak zwane "ścieżki zdrowia". Jeżeli ówczesna władza chciała kogoś dosięgnąć, to znajdowała środki by takiego człowieka pacyfikować i utrudniać mu życie.

Edward Gierek próbował poprawić standard życia Polaków, dlatego jego epoka przez wielu wspominana jest jako czas względnego dobrobytu. Rozwój gospodarczy był jednak oparty na pożyczkach, a koszty życia na kredyt okazały się ogromne. Historyk przypomina, że kłopoty zaczęły się już w połowie lat 70. Od 1976 roku wprowadzono kartki na cukier; jednocześnie występowały coraz większe problemy z zakupem innych towarów, głównie mięsa i jego przetworów. W 1980 roku polski dług osiągnął poziom ponad 20 miliardów dolarów i ówczesna gospodarka nie była w stanie sobie poradzić z jego spłatą.

Kłopoty ekonomiczne, fala strajków w lipcu i sierpniu 1980 oraz powstanie NSZZ "Solidarność" doprowadziły do zakończenia rządów Gierka. Jeszcze przed podpisaniem porozumień sierpniowych oficjalne komunikaty prasowe podawały, że Edward Gierek przekazał tymczasowo władzę Stanisławowi Kani ze względu na chorobę serca i konieczność hospitalizacji. 6 września 1980, na VI Plenum PZPR formalnie zdecydowano o odebraniu Gierkowi stanowiska I Sekretarza KC PZPR i wybrano w jego miejsce Stanisława Kanię. 2 grudnia został on usunięty z Komitetu Centralnego PZPR, a następnego roku z partii.

Edward Gierek zmarł 29 lipca 2001 w Cieszynie. Prof. Paweł Wieczorkiewicz, dokonując bilansu jego rządów, przytoczył opinie kierownika sektora polskiego w KC KPZR, Piotra Kostikowa, który stwierdził: "Gierek i jego ekipa [...] znaleźli się w potrzasku. Z radzieckiego garnituru wyrastali, na nowy nie było ich stać".