W latach 60. współtworzyła “Kronikę bieżących wydarzeń” – podziemny biuletyn informacyjny o represjach politycznych w ZSRR, wydawany przez grupę obrońców praw człowieka w drugim obiegu.
25 sierpnia 1968 była jedną z siedmiorga osób protestujących na Placu Czerwonym w Moskwie przeciw interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji. Wszyscy uczestnicy zostali aresztowani. Gorbaniewska wzięła udział w demonstracji z dzieckiem w wózku, dlatego trafiła za kraty rok później, gdy na Zachodzie ukazała się jej książka “W samo południe”: opis manifestacji i jej znaczenia.
Mieszkańcy Hradec Kralove w 1968 uroczyście zasadzili siedem brzóz, symbolizujących uczestników demonstracji. Wiadomość o proteście dotarła na Zachód, w '73 amerykańska piosenkarka Joan Baez jeden ze swoich utworów zatytułowany Natalia poświeciła Gorbaniewskiej.
Uznaną za niepoczytalną, Gorbaniewską umieszczono w więzieniu psychiatrycznym. Zwolniona w 1972, w grudniu '75 została zmuszona do opuszczenia kraju. W Paryżu współredagowała kwartalnik “Kontynent” i tygodnik “Russkaja Mysl”, pracowała dla radia “Swoboda”. Relacjonowała wydarzenia w Polsce. Pisała m.in. o Katyniu, "Solidarności”, Wałęsie, Wajdzie, Janie Pawle II i ks. Popiełuszce, Mackiewiczu i Giedroyciu. Dzięki niej czytelnicy rosyjscy mieli możliwość poznania prawdziwej Polski - historii, kultury, literatury.
Współpracowała z “Zapisem”, wydawanym w Warszawie poza zasięgiem cenzury.
W stanie wojennym była blisko związana z uchodźcami z Polski w Paryżu, 13 grudnia 1981 szła na czele demonstrantów, pikietujących ambasadę PRL w proteście przeciw wprowadzeniu stanu wojennego.
O Panie, Panie, noc i mgła
na nich opadła.
O Panie, cóżeś Ty nam dał
prócz chrypiącego gardła,
które skanduje: “Wolna Polska!” –
i ten krzyk słaby
przez kordon chce jak kamień posłać
w drzwi ambasady.
“Siostry i bracia!” – schrypiałe słowa
cichną i gasną.
Chyba Pan nazbyt umiłował
ową nizinę płaską,
chyba Pan nie ma dla nich innej
formy kochania,
prócz tego, co miał dla Syna:
ukrzyżowania.
23 grudnia 1981, Paryż
(przełożył Stanisław Barańczak)
Była znakomitym tłumaczem polskiej literatury - m.in. “Traktatu poetyckiego” Czesława Miłosza – pierwszy przekład tego utworu na świecie – oraz Władysława Tatarkiewicza, Marka Hłaski, Tadeusza Konwickiego, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Sławomira Mrożka, również Adama Michnika “Kościół, lewica, dialog”.
Za przekłady literatury polskiej nagrodzona przez Polski PEN Club (1992). Laureatka nagrody im. Jerzego Giedroycia “za działalność na rzecz polskiej racji stanu”. Przewodniczyła jury Nagrody Literackiej Europy Środkowej „Angelus”.
W 2008 otrzymała tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
Od kwietnia 2005 była obywatelką Polski.
Natalia Gorbaniewska w Radiach Wolności
Natalia Gorbaniewska zmarła 29 listopada 2013 w Paryżu. Miała 77 lat.
Andrzej Mietkowski, PolskieRadio.pl
