Imperium, którego nie było

Imperium Asyryjskie zostało zniszczone przez Medów i Babilończyków. Pozornie wszystko się zgadza, tylko że imperium Medów nigdy nie było…

Podręczniki historii starożytnej wciąż jeszcze podają, że Imperium Asyryjskie, które panowało na Bliskim Wschodzie od końca X w. p.n.e., zostało zniszczone w 612 r. p.n.e. przez dwóch potężnych wrogów: imperia Medów i Babilończyków. Pozornie wszystko się zgadza, tylko że imperium Medów nigdy nie było…

Asyryjczycy po raz pierwszy spotkali Medów w IX w. p.n.e., kiedy to pojawiają się w zapisach króla Szalmanesera III, jako jeden z ludów zamieszkujących region Gór Zagros na wschód od Mezopotamii. Medowie byli na wpół koczowniczym ludem irańskim, który przybył w te rejony paręset lat wcześniej zanim spotkali ich Asyryjczycy. W tym czasie Medowie byli rządzeni przez licznych lokalnych wodzów, zwanych przez Asyryjczyków „władcami miast” (bel ali). Inskrypcje asyryjskiego króla Sargona II (721-705) wymieniają na przykład aż 45 władców miast.
W 614 r. niejaki Umakisztar, władca Medów, uderzył na Asyrię i po kilku latach walk, w których to główną rolę pełnili sprzymierzeńcy Medów, Babilończycy, pod wodzą króla Nabopolasara, Asyria została kompletnie zniszczona. Umakisztar był zapewne tymczasowym wodzem wybranym przez Medów do przewodzenia konfederacji wielu plemion, jednak nie ma żadnych przesłanek, by uważać go za władcę zjednoczonego państwa Medów. Po zniszczeniu Assyrii Medowie kontynuowali łupieżcze najazdy na sąsiednie terytoria.

Skąd zatem powtarzająca się informacja o istnieniu Imperium Medów? Informacja o nim pojawia się dopiero w dziele greckiego historyka Herodota (ok. 484-425 p.n.e.), który koło dwustu lat po wydarzeniach w Asyrii, przypisał jej kres wielkiemu imperium medyjskiemu. Medowie, jego zdaniem, po zniszczeniu Asyryjczyków rozpoczęli podbój Anatolii, który został zastopowany przez Lidyjczyków w 585 r. p.n.e. Według Herodota imperium Medów miało zostać zniszczone przez jednego z ich wasali, króla Persji Cyrusa w 550 r. p.n.e. Historia Herodota i inne opowiedziane przez późniejszych autorów greckich, jak Ktezjasz i Ksenofont, stały się bardzo popularne i stanowiły podstawę dla podręczników historii Bliskiego Wschodu po dzień dzisiejszy. Jednak współczesne Medom źródła asyryjskie i babilońskie nie potwierdzają wersji Herodota. Co więcej, badania archeologiczne nigdy nie natrafiły na ślad osadnictwa z epoki Medów i ich rzekomo wspaniałego pałacu w Ekbatanie, przypuszczalnej stolicy. Nie znana jest także sztuka medyjska, ani nie zachował się żaden dokument napisany przez Medów z czasów ich rzekomego imperium.

Współcześni badacze są zatem pewni: imperium Medów nigdy nie istniało. Herodot wymyślił je, by stworzyć sekwencję imperiów w Azji, przed Persami, z którymi ścierali się współcześni mu Grecy. Herodot słyszał o imperium asyryjskim, imperium perskie było mu współczesne, jednak nie wiedział co działo się w międzyczasie. Stąd wypełnił tę lukę Medami, tworząc fikcyjną historię, która tylko w pewnych punktach zgadza się z kronikami asyryjskimi i babilońskimi (tj. w miejscach mówiących o upadku Asyrii i o wojnie Cyrusa z Medami). Obecnie sądzi się, że Medowie byli najprawdopodobniej podzieleni na wiele plemion rządzonych przez lokalnych wodzów, które łączyły się na wspólne wyprawy wojenne i łupieżcze pod jednym dowództwem.

Tytus Mikołajczak