30 лістапада ў Польшчы адзначаюцца імяніны Анджэя. Гэты дзень – гэта не толькі нагода павіншаваць мужчын, якія носяць гэтае імя, але і паваражыць. Справа ў тым, што ў Польшчы ў гэты дзень адзначаецца вельмі папулярнае народнае свята, якое называецца Анджэйкі.
Па-беларуску гэтае свята называлася б Андрэйкі – ад імя Андрэй, але будзем гаварыць Анджэйкі, згодна з польскім арыгіналам.
Гэтае свята некалі было надзвычай папулярным, хоць і цяпер арганізоўваюцца розныя мерапрыемствы з пераапрананнем і вечарам варажбы. Згаданы абрад мае доўгую гісторыю і народнае паходжанне. У даўнія часы дзяўчаты збіраліся вечарам 29 лістапада і пачыналі варажыць. Варажба заканчвалася ў ноч на 30 лістапада. У польскай традыцыі Анджэйкі – гэта таксама апошні дзень, калі можна весяліцца і праводзіць розныя забаўляльныя вечарыны, бо пазней пачынаўся Адвэнт – час падрыхтоўкі да Ражджаства, спалучаны з постам.
Дык вось, на Анджэйкі дзяўчаты збіраліся і варажылі, а асноўным пытаннем, якое іх цікавіла, было тое, калі і за каго яны выйдуць замуж. Бо ж вядома, раней замуства для дзяўчыны было самай галоўнай справай у жыцці. Прапануем вашай увазе фрагмент архіўнай перадачы Польскага радыё з 1969 года, прысвечанай менавіта варажбе на Анджэйкі.
- Дзяўчаты хутка хапалі ў хаце бярэмя паленаў і з ім выбягалі на вуліцу, каб там палічыць. Цотны лік азначаў хуткае вяселле. Паненкі таксама лічылі штыкетнік: калі выходзіў цотны лік (пара), то трэба было рыхтавацца да замуства. А з якога боку меў прыехаць кавалер? А з таго, з якога вечарам забрахаў сабака.
На Анджэйкі нельга было плакаць, таму што гэта азначала слёзы цягам цэлага наступнага года. Пры гэтым рэкамендавалася грызці арэхі, каб зубы былі здаровыя. Дзяўчаты, сабраўшыся ў хаце, варажылі на тое, якая з іх першай выйдзе замуж. І так, паненкі сядалі ў кола на падлозе і кожная насупраць сябе насыпала жменю ячменю. Усярэдзіну кола пускалі пеўня. І тая дзяўчына мела першай выйсці замуж, жменьку ячменю якой птушка пачынала першай дзяўбсці.
Увогуле, спосабаў варажбы было шмат, яны адрозніваліся ад рэгіёну. Адным з папулярных, характэрных для многіх куткоў Польшчы, была варажба пры дапамозе растопленага воску. Воск лілі праз вуха ключа ў халодную ваду і пазней глядзелі, што выйшла, ды інтэрпрэтавалі вылітую фігуру. І так, калі, напрыклад, васковая фігура нагадвала ксяндза, то гэта магло азначаць хуткае вянчанне.
Увогуле, паходжанне народнага свята не да канца вывучанае этнографамі. Некаторыя навукоўцы лічаць, што свята прыйшло ў Польшчу з Грэцыі альбо ад германскіх плямён. Раней Анджэйкі адзначаліся на тэрыторыі Германіі, Швейцарыі, Польшчы, Вялікага Княства Літоўскага, у іншых рэгіёнах Цэнтральнай і Усходняй Еўропы.
На польскіх землях абрад вядомы быў у 16 стагоддзі. А найстарэйшая пісьмовая згадка датуецца 1557 годам: пра Анджэйкі гаворыцца ў тэатральнай пастаноўцы «Камедыя Юстына і Канстанцыі» Марціна Бельскага.
А чаму варажылі менавіта на Анджэйкі? А таму, што святы Анджэй з’яўляецца патронам незамужніх дзяўчат, і каб хутка знайсці адпаведнага кандыдата і выйсці замуж, паненкі ў малітвах прасілі дапамогі менавіта ў гэтага святога. Дарэчы, традыцыя Анджэек была характэрная не толькі для каталікоў, але і для праваслаўных у некаторых рэгіёнах.
Валеры Саўко
перадача падрыхтаваная з выкарыстаннем архіўных матэрыялаў Польскага радыё
слухайце аўдыёфайл