Да 1996 г. у Рэспубліцы Беларусь Дзень незалежнасці адзначаўся 27 ліпеня — у гадавіну прыняцця Вярхоўным Саветам БССР Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце БССР, з якой пачаўся шлях Беларусі да сапраўднай дзяржаўнай незалежнасці. Можна спрачацца, што з’яўляецца асновай незалежнасці — мова, культура ці эканоміка. Аднак відавочна, што толькі разам, ва ўзаемасувязі, яны здатны стварыць стабільную аснову існавання і функцыянавання дзяржавы.
25 жніўня 1991 г. Дэкларацыі аб дзяржаўным суверэнітэце БССР была нададзена сіла канстытуцыйнага закона. У выніку Беларусь стала незалежнай дзяржавай у поўным сэнсе гэтага слова, хаця да снежня 1991 г. яшчэ ўваходзіла ў склад СССР, а назву Рэспубліка Беларусь атрымала толькі 19 верасня 1991 г.
Шлях да незалежнасці быў няпросты, але ў пэўным сэнсе імклівы. Аднак адразу ж урад Беларусі на чале з Вячаславам Кебічам, а з 1994 г. прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка праводзілі мэтанакіраваную палітыку па эканамічнай інтэграцыі з Расіяй. Гэта палітыка вяла і да палітычнай залежнасці РБ ад РФ, і да захавання рускага моўна-культурнага панавання ў Беларусі.
Адной з праблем у развіцці беларускага нацыянальнага руху і дзяржаўнасці з’яўляецца тое, што рычагі эканомікі краіны знаходзіліся і знаходзяцца не ў руках нацыянальна свядомых беларусаў, а ў руках прадстаўнікоў іншых нацый. Адпаведна, і рэсурсы краіны працуюць не на яе незалежнасць, не на Беларусь як такую.
Пра значэнне эканамічнага фактару ў лёсе Беларусі разважае даследчык эканамічнай гісторыі краіны праф. Вячаслаў Швед, які жыве ў Польшчы і працуе ў Варшаўскім універсітэце. Вучоны напамінае, у якіх умовах знаходзілася гаспадарка Беларусі на мяжы ХІХ і ХХ стст., калі нараджаўся беларускі нацыянальны рух.
Вячаслаў Швед: — На падставе вывучэння гістарычных крыніц можна сцвярджаць, напрыклад, што ў ХІХ ст. на аднаго купца хрысціяніна 1-4 гільдый прыпадала тры купцы яўрэі.
Менавіта гандлёвы капітал стаў часткай працэсу накаплення першапачатковага капіталу новым класам — буржуазіяй.
І так купцы, асабліва першай гільдыі, якія займаліся міжнародным гандлем, станавіліся прамыслоўцамі і адкрывалі свае фабрыкі, заводы. Але прамысловасць у Беларусі была слабая.
Развіццё прамысловасці не прама, але ўскосна прывяло да з’яўлення пралетарыята. Адсюль пачаўся рабочы рух і ідэя сацыялізму. Пачалі ўзнікаць партыі.
Такім чынам, развіццё гандлю мела ўплыў і на развіццё грамадскага руху — рабочага, сялянскага.
Праф. Вячаслаў Швед раіць усім, хто хоча зразумець сутнасць грамадска-палітычных працэсаў у Беларусі, уважліва вывучаць уплыў на іх эканамічных фактараў.
У сувязі з гэтым узнікае пытанне, дык што з’яўляецца базісам, а што надбудовай у структуры грамадства.
Вячаслаў Швед раіць не ігнараваць законы эканамічнага жыцця.
Вячаслаў Швед: — Эканоміка вызначае палітыку. Пра гэта гаварылі яшчэ класікі марксізму. І таму сацыяльныя, палітычныя і культурныя рухі ў Беларусі, у т.л. рабочы, сялянскі, нацыянальныя руху знаходзіліся пад уплывам працэсаў у галіне гандлю. Бо з развіццём эканомікі развівалася і культура, у т.л. мова і літаратура.
Вячаслаў Швед прапануе азнаёміцца з навуковай манаграфіяй “Гісторыя рознічнага гандлю ў Беларусі”, якая выйшла нядаўна ў Празе, і адным з аўтараў якой ён з’яўляецца. Кніга дазваляе зразумець пачаткі тых працэсаў, якія вызначалі эканамічнае развіццё Беларусі са старажытнасці і да нашых дзён.
Віктар Корбут
Слухайце аўдыё