– Інстытут ваенных даследаванняў нядаўна апублікаваў справаздачу, у якой гаворыцца, што Расія ўзмацніць дыверсіі ў Польшчы і Еўрапейскім Саюзе, але на самой справе расійскія дыверсіі былі вельмі бачныя ў Польшчы ўжо некалькі гадоў, асабліва апошнія тры, і мы ўважліва сочым за імі.
– Так, гэта праўда. Мы назіраем актывізацыю дзейнасці расійскіх службаў у дзяржавах Еўрапейскага Саюза менавіта ў сферы дыверсій, і колькасць выпадкаў павялічылася. У 2022 годзе ў ЕС было зафіксавана два такія выпадкі, для параўнання, у мінулым годзе — было 30 такіх фактаў. І іх будзе ўсё больш і больш, таму што гэта танны і эфектыўны метад Масквы падарваць нашу бяспеку ў Еўропе і пасеву няўпэўненасць сярод еўрапейскіх грамадстваў адносна міжнароднай сітуацыі і пачуцця бяспекі.
— У гэтым выпадку, калі нешта танна арганізаваць, ці з гэтым цяжэй змагацца?
— Так, Расіі сапраўды танна абыходзяцца гэтыя дыверсіі, і цяжка ўскласці якую-небудзь адказнасць на Расію з-за метадаў, якія выкарыстоўваюцца. Усё часцей расійскія агенты, якіх насамрэч не так шмат, узмацняюць сваю прысутнасць і дзейнасць, наймаючы старонніх людзей, цалкам выпадковых асоб, часта вельмі маладых людзей, якія за невялікія сумы здольныя выконваць дзеянні. Калі б гэта праводзіліся расійскімі службамі, яны патрабавалі б значна большай падрыхтоўкі. У рэшце рэшт, нават калі такога чалавека зловяць, праваахоўным органам даволі цяжка даказаць сувязь з Расіяй.
— Магчыма, нам варта растлумачыць, што на самой справе з'яўляюцца гэтымі дзеяннямі сабатажу, таму што гэта даволі агульнае паняцце, як дэзінфармацыя, але чым можа быць такая дыверсія? Калі ў нас ёсць папярэджанні, што такія тыпы нападаў будуць узмацняцца, з чым мы можам мець справу?
— Мы назіралі гэта, асабліва ў апошнія два гады, асабліва ў Польшчы, дзе, напрыклад, у маі 2024 года адбыўся напад з падпалам гандлёвага цэнтру па адрасе Марывільская, 44. У Літве падлетак нібыта атрымаў ганарар у памеры 11 000 долараў за падпал крамы IKEA. У Вялікабрытаніі адбыліся пажары на складах, адкуль перавозілі дапамогу Украіне. Пазней у такіх краінах, як Германія, Чэхія і Эстонія, адбыліся падпалы і напады на чыгуначныя пуці, гэта значыць на інфраструктуру. Нядаўна ў Польшчы расследавалі спланаваны напад каля Вроцлава, на фабрыку, размешчаную вельмі блізка да крытычна важнай інфраструктуры.
Такія тыпы атак будуць усё больш частым. На першы погляд, яны звязаныя з нязначнымі камерцыйнымі абʼектамі, такімі як фабрыкі або гандлёвыя цэнтры. Аднак часта, калі паглядзець на гэта ў больш шырокім кантэксце, мы ўбачым, што аб'екты атак знаходзяцца ў вырашальным месцы, блізка да крытычна важнай інфраструктуры – у выпадку з Уроцлавам, напрыклад, побач з нафтаперапрацоўчым заводам, што магло выклікаць пажар, і шкода была б значна большай.
— Еўрапейскі Саюз пачаў абгрунтоўваць далейшыя санкцыі, спасылаючыся на дыверсіі. Дык ці звязаныя санкцыі, напрыклад, Польшчы, шляхам закрыцця консульстваў і высылкі расійскіх і беларускіх дыпламатаў, з гэтымі дыверсіямі? Ці сапраўды гэтыя захады здольныя прадухіліць або абмежаваць такія тыпы атак?
— Так, таму што ўсе дзеянні, накіраваныя на падрыў выкарыстоўваемых мадэляў, на парушэнне абранага праціўнікам плана, больш-менш эфектыўныя. І тут, калі мы паглядзім на санкцыі – вы згадалі санкцыі супраць асобных людзей – яны ствараюць значную перашкоду для гэтых асоб. Няма эфекту маштабу, але ёсць індывідуальны ўплыў на асобу. Калі расійскі алігарх мае цяжкасці з падарожжамі або яго дзеці маюць цяжкасці з вучобай за мяжой, гэта ўжо ўплывае на іх дабрабыт, здольнасць весці бізнес і іх агенцтва.
Такім чынам, гэта эфектыўна на індывідуальным узроўні. Што тычыцца іншых санкцый, санкцый ЕС і санкцый G7, яны заўсёды мелі дзве асноўныя мэты. Першая – абмежаваць доступ Крамля да тавараў двайнога прызначэння і высокатэхналагічных актываў, якія можна выкарыстоўваць на полі бою. Другая мэта, яшчэ больш важная, заключалася ў абмежаванні даходаў Крамля, якія могуць падтрымліваць ваенную машыну. І гэта неверагодна важная мэта: даць Маскве і рэжыму Пуціна менш грошай на правядзенне сваіх аперацый як на полі бою ва Украіне, так і ў Еўропе.
Санкцыі, асабліва тыя, што накіраваны на энергетычны сектар, які зʼяўляецца асноўнай крыніцай даходу Крамля, маюць абсалютна вырашальнае значэнне для аказання ціску. Эканамічны ціск на Расію мае мэту спыніць ваенны аперацыі ва Украіне і агрэсіўную палітыку ў дачыненні да заходніх дэмакратый.
— Такім чынам, маючы гэтыя веды, ці здольныя мы, як Польшча, як Еўрапейскі Саюз і як НАТА, прадухіліць расійскія і беларускія дыверсіі?
— Так, здольныя, і гэты фінансавы элемент можа быць адным з інструментаў, якія мы можам выкарыстоўваць для прадухілення падобных дзеянняў. Таму што адсочванне фінансавых патокаў дае нам масіў інфармацыі пра тое, што плануюць злачынцы, што плануе Расія, як гэта будзе выглядаць. Адсочваючы гэтыя фінансавыя патокі, мы можам альбо лепш прадухіляць напады, альбо лепш адсочваць іх выкананне і проста затрымліваць удзельнікаў. Але гэта патрабуе пэўных змен у юрыдычных працэдурах, у тым, як супрацоўнічаць розныя праваахоўныя органы, органы дзяржаўнага кіравання паміж дзяржаўным і прыватным сектарамі. Таму што, калі размова ідзе пра фінансавыя патокі, прыватны сектар, фінансавыя ўстановы, г.зн. банкі, маюць поўную бачнасць фінансавых патокаў, якімі яны кіруюць, і нясуць адказнасць за паведамленне праваахоўным органам аб падазроных дзеяннях, якія яны назіраюць падчас аперацый.
Размову з доктарам Кінгай Рэдлоўскай з брытанскага аналітычнага цэнтра The Royal United Services Institute запісала Катажына Сэмаан.
вх