«З маральнага пункту гледжання аргумент на карысць рэпарацый для Польшчы зразумелы, таму што Нямеччына ніколі не плаціла Польшчы кампенсацыі за вайну ў 1939-45 гадах, а мае ад яе значна больш грошай», – кажа Эндру Тэтэнборн, прафэсар права з брытанскага ўніверсітэта Суёнсі (Swansea University). Ён мяркуе, што ў будучыні Германія пойдзе на кампраміс і вырашыць заплаціць Польшчы грошы, каб закрыць пытанне рэпарацый.
Што да сумы кампенсацыі, праф. Тэтэнборн мяркуе, што хоць Германія і вырашыць выплаціць Польшчы грошы ў будучыні, каб закрыць пытанне рэпарацый, гэта, безумоўна, не будзе сума, блізкая да 1,3 трлн еўра – у столькі ацаніў страты польскі бок.
Маральны аргумент
З маральнага пункту гледжання аргумент на карысць рэпарацый для Польшчы зразумелы, бо Нямеччына ніколі цалкам не выплаціла Польшчы кампенсацыі за вайну ў 1939-45 гадах, кажа Тэтэнборн.
Ён падкрэслівае, што даказаць абгрунтаванасць польскіх прэтэнзій з юрыдычнага пункту гледжання будзе значна цяжэй, і на гэта ёсць некалькі прычынаў.
Па-першае, у міжнародным публічным праве існуе дактрына, паводле якой, калі вы занадта доўга марудзіце з падачай прэтэнзій, вы можаце іх страціць, і на гэта звярнуў увагу Міжнародны суд ААН у 1992 годзе. І Польшча пачала сур'ёзна гаварыць пра свае прэтэнзіі ўпершыню ў 2015 годзе, гэта значыць праз 70 гадоў пасля падзей, якіх яны тычацца.
Па-другое, у 1953 годзе тагачасны кіраўнік Польшчы Баляслаў Берут (камуністычны злачынец, супрацоўнік НКВД, адказны за саветызацыю Польшчы і прыслужнік Маскве – PAP.) дамовіўся з немцамі аб адмове ад права на рэпарацыі. Безумоўна, гэта праўда, што ў той час Польшча была пад уладай Савецкага Саюза, і ёсць аргументы, што гэтая дэкларацыя несапраўдная. Аднак большасць юрыстаў, якія займаюцца міжнародным правам, з якімі я размаўляў, лічаць, што гэта важна, тлумачыць праф. Тэтэнборн.
Яшчэ адна прычына, указвае ён, заключаецца ў тым, што для таго, каб падаць пазоў, патрэбны суд, тым часам як Германія прызнае юрысдыкцыю Міжнароднага суда толькі ў дачыненні да падзей пасля 2008 года, і калі Польшча перадае справу ў ICJ, каб прымусіць Германію выплаціць кампенсацыю, ён адкажа, што не мае на гэта юрысдыкцыі.
Мільярды, а не трыльёны
«Так што з юрыдычнага пункту гледжання гэта вельмі складана, але рэпарацыі – гэта больш палітычнае, чым прававое пытанне. Гэтыя маральныя аргументы сталі яшчэ мацнейшымі цяпер, калі Польшча ішла на вялікія ахвяры, каб дапамагчы Украіне, а Германія фактычна сядзела і перажывала за даходы Volkswagen. Я падазраю, што на працягу некалькіх гадоў – калі Польшча працягне настойваць на сваіх прэтэнзіях – прэмʼер-міністр Матэвуш Маравецкі або прэзідэнт Анджэй Дуда атрымаюць неафіцыйны запыт з Берліна, у якім будзе сказана: «Мы не згодныя з вашымі прэтэнзіямі, але неафіцыйна: колькі вы хочаце закрыць гэтую справу?» – кажа Тэтэнборн.
Адна ён чакае, што прапанова Германіі будзе складаць мільярды еўра, магчыма, гэта будзе даволі значная сума, але нічога блізкага да 1,3 трыльёна еўра.
Гаворачы пра вайну ва Украіне і пра тое, ці дапаможа польскім прэтэнзіям неабходнасць выплаты Расіяй рэпарацый у выпадку яе пройгрышу, Тэтэнборн падкрэслівае, што, несумненна, згодна з міжнародным правам, любая дзяржава, якая напала на іншую дзяржаву без усялякай прычыны, абавязана выплаціць рэпарацыі. Ён тлумачыць, што ў 1945 годзе не было ніякіх сумненняў у тым, што Польшча мела права на рэпарацыі ад Германіі, але праблемы з польскімі прэтэнзіямі могуць палягаць у падзеях, якія адбыліся пазней.
Савет Еўропы
На пытанне, як Польшча павінна прасунуць пытанне рэпарацый, каб гэта было паспяхова, праф. Тэтэнборн заяўляе, што рашэнні па гэтым пытанні знаходзяцца па-за ягонай кампетэнцыяй, але лічыць добрым спосабам падняць гэтае пытанне ў Савеце Еўропы. Размова ідзе ў асноўным аб мабілізацыі сусветнай грамадскасці, і пастаяннае ўказванне на тое, што ўрад Германіі адмаўляецца добрасумленна размаўляць на гэтую тэму, можа быць эфектыўным ціскам.
Тэтэнборн лічыць, што сумеснае ўзняцце пытання рэпарацый Польшчай, Грэцыяй і Сербіяй, з якімі Германія таксама не разлічылася за Другую сусветную вайну, павялічвае шанцы на поспех. «Давайце паглядзім на гэта з пункту гледжання канцлера Олафа Шольца – калі б ён дамовіўся, напрыклад, з Польшчай, то мог быць упэўнены, што іншыя краіны яшчэ больш узмацняць свае прэтэнзіі. Калі б ішлі нейкія чатырохбаковыя перамовы – з аднаго боку Германія, з другога – Польшча, Грэцыя і Сербія, і Германія прадставіла нейкую разумную прапанову, то можна было б быць амаль упэўненым, што ніхто не будзе вылучаць новых патрабаванняў», – тлумачыць прафесар Эндру Тэтэнборн.
PAP, Dziennik.pl / вх