У Польскім інстытуце міжнародных спраў адбылася дыскусія на тэму гэтак званых выбараў у Беларусі. Яна была спалучаная з прэзентацыяй кнігі былога польскага дыпламата ў Беларусі Марціна Вайцяхоўскага “Еўрапейскі выбар Беларусі. Страчаны шанец?”
Усе ацэнкі, сфармуляваныя ў каментарах апазіцыі, ці ў каментарах еўрапейскіх устаноў, у тым ліку польскіх, слушныя, а менавіта што гэта не былі выбары ў класічным сэнсе. Гэта была імітацыя выбараў, пэўная фармальнасць, пэўнае зацвярджэнне асобы на чарговы тэрмін паўнамоцтваў, гаворыць Марцін Вайцяхоўскі, chargé d’affaires Польшчы ў Беларусі ў гадах 2020–2024.
- Без сапраўднай выбарчай кампаніі, без сапраўдных канкурэнтных кандыдатаў, без свабодных СМІ, без электаральнай канкурэнцыі, іншымі словамі, без усяго таго, што ў нас асацыюецца з выбарамі. Гэта спроба крыху закрыць этап апошніх пяці гадоў, калі пасля выбараў быў грамадскі выбух, дзе апазіцыя значна ўзмацнілася і спачатку ў краіне, а потым у эміграцыі спрабавала рэалізаваць свае пастулаты. Такім чынам, рэжым паказвае, што мы працягваем існаванне, мы кантралюем сітуацыю, мы здольныя правесці такую аперацыю, каб фармальна застацца ва ўладзе, але не больш за тое.
Марцін Вайцяхоўскі кажа, што Лукашэнка напэўна будзе прадпрымаць спробы гандлю з Захадам. Вызваленне часткі палітвязняў, у тым ліку грамадзян ЗША, маюць нібыта паказаць, што Лукашэнка можа быць іншым.
- Аднак мне здаецца, што двойчы ў тую ж раку ўвайсці будзе складана. Гэта немагчыма ў жыцці і, думаю, што ў палітыцы будзе цяжка. Таму што пэўныя абяцанні, пэўныя гарантыі столькі разоў парушаліся і не выконваліся, што цяжка ўявіць, каб зноў зрабіць гэтую памылку. На жаль, многае ў сітуацыі ў Беларусі залежыць ад знешніх фактараў. То бок ад таго, чым скончыцца вайна ва Украіне, як будзе сябе паводзіць Расія, ці зможа Расія заключыць нейкую дамову з Захадам ці не. Таму мне здаецца, што Беларусь не зможа вырашаць гэта суб'ектыўна, гэта будзе залежаць ад многіх фактараў.
Канферэнцыя адбылася на наступны дзень пасля гэтак званых выбараў у Беларусі. Анна Марыя Дынэр з Polityka Insight прагназавала вынік Аляксандра Лукашэнкі на ўзроўні 82%. Улады паведамляюць пра 86,82%. Экспертка па пытаннях Усходняй Еўропы кажа, што гэта была цяжкая гульня лічбамі, паколькі гэтая лічба мінімальна меншая, чым Пуцін атрымаў у мінулым годзе. І гэтыя лічбы, і лічбы выбарчай яўкі – намаляваныя, гэта ўсім зразумела, кажа Анна Марыя Дынэр:
- Бо насамрэч трэба выразна падкрэсліць, што мы тут кажам пра нешта, што створана абсалютна штучна. І яўка была гэтак жа штучна створаная. Тэарэтычна яўка была вышэйшая, чым у 2020 годзе. Гэта, здавалася б, зусім дзіўна. На мой погляд, гэта зноў была спроба Лукашэнкі легітымізаваць сваю ўладу, але таксама ў дачыненні да Расіі.
У гэтай гульні ў Беларусі крыху большая яўка, чым у Расіі, і ўсё ж вынік крыху ніжэйшы. Яшчэ вельмі цікава, што тэарэтычна на гэтым датэрміновым галасаванні прагаласавала выключна вялікая колькасць людзей, бо больш за 44%. Звычайна гэта была траціна тых, хто меў права голасу. Але цяпер значна больш. І гэта, на мой погляд, пэўныя гульні, якія вядуцца паміж аўтарытарнымі рэжымамі. Аднак яны не маюць нічога агульнага з рэчаіснасцю. І з выбарчай рэчаіснасцю. Паколькі ЦВК так хутка паведаміла вынікі, гэта, верагодна, ужо было вельмі старанна запісана раней. Гэта па-першае. Другое, гэтыя выбары адбываліся ў абсалютна недэмакратычных умовах, калі няма свабодных СМІ, няма няўрадавых арганізацыяў, апазіцыі, якія знаходзяцца альбо ў турме, альбо ў эміграцыі. Няма рэальных супернікаў, няма сапраўднай, дэмакратычнай палітычнай барацьбы. І адсюль такі, а не іншы вынік.
Намеснік кіраўніка па транзіце ўлады АПК Арцём Брухан гаварыў на канферэнцыі, што падзеі ў нядзелю – гэта ніякія не выбары. Гэта была імітацыя, фальш, бязвыбары.
- Выбары – гэта не толькі дзень галасавання, гэта значна даўжэйшы палітычны працэс. Калі знішчаны грамадскія арганізацыя, СМІ, калі апанентаў няма, то пра якія выбары можна казаць. Вынік – гэта цалкам спланаваная гісторыя. Тэорыя, што ён намаляваў сабе крыху менш, чым Пуцін, выглядае цалкам лагічна. Але з рэчаіснасцю гэта не мае ніякага суаднясення. Грамадства не падтрымлівае Лукашэнку, але ён стварыў гэтую карцінку. Упершыню за шмат гадоў ён праводзіў вялікую піяркампанію з вялікай колькасцю канцэртаў, івентаў. Гэта сведчыць аб тым, што ён спрабаваў зрабіць для сябе не толькі падмурак сярод чынавенства і сілавікоў, але стварыць гэтую карцінку, каб атрымаць легітымізацыю на Захадзе, каб паўдзельнічаць у перамовах па Украіне.
Канферэнцыя была спалучаная з прэзентацыяй кнігі Марціна Вайцяхоўскага “Еўрапейскі выбар Беларусі. Страчаны шанец?”. Але пра яе ў наступных перадачах.
ав
слухайце аўдыё
Марцін Вайцяхоўскі