Юзэф Хэлмоньскі быў аматарам птушак. На яго карцінах, некаторымі з якіх можна палюбавацца на часовай выставе ў Нацыянальным музеі ў Варшаве да 2 лютага (затым выстава паедзе ў Познань і Кракаў), адлюстраваны буслы, журавы, жаўрукі, курапаткі, вадзяная курыца, кнігаўкі, цецерукі ды іншыя птушкі. Мастак працаваў у другой палове ХІХ – пачатку ХХ стагоддзя, калі папуляцыі гэтых відаў у Польшчы былі значна большымі.
«Сёння мы назіраем значнае зніжэнне іх колькасці. Таму, калі б Хэлмоньскі захацеў сёння намаляваць у прыродзе жаўрука, курапатку, кнігаўку ці зімародка, яму трэба было б прыкласці значна больш намаганняў, каб паназіраць за імі», — гаворыць Катажына Удрыцка, эксперт па біяразнастайнасці і кліматычным крызісе з Фонду Noga w Łapę.
У 1970-я гады папуляцыя курапатак значна скарацілася — з 7 мільёнаў птушак засталася толькі палова мільёна. Ва ўсёй Еўропе папуляцыя гэтага віду не перавышае 10 працэнтаў ад колькасці ў 1980 г. За апошнія два дзесяцігоддзі папуляцыя жаўрукоў скарацілася на некалькі дзясяткаў працэнтаў.
Жаўрукі доўгі час былі самым распаўсюджаным і найбольш шматлікім відам птушак у Польшчы. За апошнія 15 гадоў іх колькасць скарацілася ажно на 40 працэнтаў. «Такое істотнае змяншэнне колькасці асобін звычайнага віду можа прывесці да дэстабілізацыі экасістэм», — адзначыла Удрыцка.
Яна дадала, што да групы рызыкі ў рознай ступені адносіцца 20 працэнтаў папуляцыі птушак у Польшчы. «Вялікай драфы даўно няма ў нашай краіне. Апошняе хатняе размнажэнне гэтай птушкі было зафіксавана ў 1986 годзе», — сказала Удрыцка. Яна нагадала, што дрофы на карціне Хелмоньскага намаляваныя ў Францыі і гэта птушкі, якія жывуць у няволі.
Цецярук у Польшчы знаходзіцца ў чырвоным спісе, а значыць, знаходзіцца пад пагрозай знікнення ў краіне.
Дадзеныя, сабраныя ў рамках Польскай праграмы маніторынгу птушак у 2021–2024 гадах (распрацаванай Галоўнай інспекцыяй аховы навакольнага асяроддзя), паказваюць, што зімародак знаходзіцца на мяжы знікнення. Эксперты сыходзяцца ў меркаванні, што ўжо нічога нельга зрабіць, каб прадухіліць гэта. Цяпер у Польшчы жыве ўсяго 5 пар гэтага віду (у 2010 годзе іх было 30).
Удрыцка падкрэсліла, што за апошнія 200 гадоў у Польшчы вымерлі 16 відаў птушак.
«Значная частка з іх вымерла за апошнія гады — у XXI стагоддзі, напрыклад, вымерлі чарналобы саракапут, малая чайка, сярэдні (даўганосы) крохаль, мы бачым значнае паскарэнне гэтага працэсу. Праблема ў тым, што мы не адчуваем страты біяразнастайнасці, таму што гэты працэс адбываецца ў цішыні і рэдка асвятляецца ў СМІ, птушкі не падаюць мёртвымі з неба, мы не спатыкаемся аб іх целы. Аднак змяншэнне біяразнастайнасці нашай арнітафауны бачна на дыяграмах», — тлумачыць экспертка з фонду Noga w Łapę.
Яна адзначыла, што зніжэнне колькасці і біяразнастайнасці найбольш прыкметна сярод птушак аграландшафтаў і балот. «Гэта заўважна не толькі ў Польшчы, але і ва ўсім свеце. У нашай краіне мы гэта пачалі назіраць пазней, чым у Заходняй Еўропе», — сказала Удрыцка.
Яна нагадала, што асноўнай прычынай гэтых змяненняў з'яўляецца мадэрнізацыя і інтэнсіфікацыя сельскай гаспадаркі і звязанае з гэтым спрашчэнне структуры аграландшафту, у тым ліку ліквідацыя лугоў, лясных насаджэнняў і кустоўя. Гэтыя месцы былі месцамі пражывання птушак, насякомых. Яны таксама служылі экалагічнымі калідорамі для жывёл, напрыклад, для птушак, якія жывуць на зямлі, як курапаткі.
Рэкультывацыя палёў і лясных участкаў прыводзіць да таго, што птушкі губляюць месца пражывання, г.зн. месца, дзе яны жывуць, хаваюцца, кормяцца, будуюць гнёзды і размнажаюцца. Гэта фактар рэзкага зніжэнне папуляцыі.
«Агратэхнічныя работы сёння значна больш інтэнсіўныя і інвазійныя. У нас у Польшчы асушана больш за 80 працэнтаў балот, зарэгуляваныя рэкі і мы працягваем гэта рабіць, нягледзячы на змяненне клімату і павелічэнне засухі. Што ўражвае ў карцінах Хелмоньскага, дык гэта наяўнасць вады, балот і снегу. Цяпер балоты і заліўныя лугі таксама з'яўляюцца выміраючым ландшафтам», — тлумачыць Удрыцка.
На думку спецыяліста, на зніжэнне папуляцыі птушак уплывае і апырскванне хімікатамі для знішчэння насякомых. «Гэта прыводзіць да таго, што птушкі губляюць ежу, таму што нават тыя, хто не сілкуюцца насякомымі, кормяць імі сваіх птушанят», — сказала Удрыцка.
РАР/вх