Вось спіс выбраных месцаў, якія можна наведаць падчас прагулкі па Варшаве.
Mapa wybranych punktów, w których można odnaleźć ślady po Powstaniu Warszawskim i okupacji/UM Warszawa / INTERIA.PL
Месца 1. Targowa 74.
Пачынаем з варшаўскага раёна Прага, з вуліцы Targowa 74. Хаця паўстанне часцей за ўсё асацыюецца з левабярэжнай Варшавай, тут таксама адбываліся жорсткія баі.
На сцяне захаваліся сляды аскепкаў артылерыйскіх снарадаў, якія разарваліся ў гэтым месцы праз месяц, калі правабярэжную Варшаву вызвалялі салдаты 1-й пяхотнай дывізіі.
Месца 2. Школа ў Жалібажы.
З Прагі едзем у Жалібаж.
Па адрасе вул. Czarnieckiego, 49 — будынак школы 1930-х гг.. Падчас Варшаўскага паўстання тут быў шпіталь і палявая кухня. Месца ўнікальнае, таму што паказвае, наколькі жорсткімі былі баі ў 1944 годзе. На фасадзе будынка каля трох тысяч слядоў ад абстрэлаў.
Школа па адрасе ul. Stefana Czarnieckiego, 49. /google.com/maps
Месца 3. Калона Жыгімонта
Час для Старога горада.
Калона Жыгімонта перажыла абарончую вайну ў 1939 годзе. Была разбураная падчас баёў паўстанцаў у ноч з 1 на 2 верасня. Пасля вайны адноўленая. Сёння ў некалькіх дзясятках метраў далей у бок Каралеўскага замка можна ўбачыць арыгінальныя валы, на якіх таксама захаваліся сляды баёў.
Месца 4. Гусеніца «танка-пасткі»
У Старым горадзе ёсць яшчэ адно месца, амаль што абавязковае для наведвання, калі вы шукаеце сляды Паўстання.
Падчас баёў немцы выкарыстоўвалі сучасную тэхніку, якая дазваляла дыстанцыйна падрываць выбухоўку. У сцяне сабора св. Іаана Хрысціцеля, ёсць гусеніца «танка-пасткі» — машыны Borgward. Машына ўзарвалася падчас цяжкіх баёў за Стары горад.
Месца 5. Вуліца Козя
Вулачка (Ulica Kozia) адразу за Кракаўскім перадмесцем.
Тут вы можаце знайсці адну са шматлікіх памятных дошак у Варшаве. 10 жніўня 1944 года немцы расстралялі тут больш за 100 жыхароў бліжэйшых дамоў.
Месца 6. Дом без вуглоў
Дом без вуглоў на Кракаўскім прадмесці.
Адно з самых папулярных месцаў у Варшаве, прыкладна ў 150 метрах ад Прэзідэнцкага палаца. Сталічныя турысты праязджаюць тут амаль кожны дзень, вельмі часта не заўважаючы, што на будынку захаваліся сляды баёў часоў Другой сусветнай вайны.
Месца 7. Касцёл св. Аўгустына
Наступны пункт нашага маршруту — Муранаў. Мясцовасць яшчэ да Паўстання была зруйнаваная, бо на гэтай тэрыторыі было спаленае ў 1943 годзе гета. У закрытай немцамі зоне знаходзіўся касцёл св. Аўгусціна. Унікальны будынак перажыў усю вайну. У гады акупацыі пробашчы парафіі, рызыкуючы жыццём, дапамагалі жыхарам сталіцы. У 1944 г. паўстанцы вырашылі адбіць турму ў Генсёўцы, якая знаходзілася побач. Для гэтага ім трэба было прайсці міма царквы. Аднак на высокай вежы храма немцы размясцілі назіральны пункт і кулямётнае гняздо. Салдаты батальёна «Зоська» стралялі па вежы з гарматы з трафейнага танка «Пантэра». Пазней ім удалося захапіць турму ў Генсёўцы і выратаваць некалькі сотняў чалавек. Сёння на касцёле няма прамых слядоў баявых дзеянняў, але, дзякуючы архіўным фатаздымкам бачна, наколькі Варшава пацярпела падчас вайны.
Месца 8. Вуліца Валіцуў
У самым цэнтры Варшавы, паміж шклянымі хмарачосамі, мы знойдзем даваенную камяніцу на вуліцы Валіцуў, 14 (Waliców 14), дзе ішлі вельмі жорсткія баі, а сама вуліца шмат разоў пераходзіла з рук у рукі.
Насупраць камяніцы мы знойдзем захаваную сцяну бровара Юнга, уключанага ў новую забудову, тут была мяжа гета ў 1940-1942 гг.
Месца 9. Штаб-кватэра NIK
Наша наступная кропка знаходзіцца на Старой Ахоце па адрасе вул. Filtrowa 57, сёння тут знаходзіцца сядзіба Вышэйшай Кантрольнай Палаты. Гэтае месца не мае непасрэднага дачынення да Паўстання, але на фасадзе можна знайсці дэталь, якая мае вялікае значэнне для ўсёй гісторыі супрацьстаяння нямецкім акупантам. У будынку Вышэйшай кантрольнай палаты знаходзяцца сімвалы Польшчы, якая змагаецца (Polski Walczącej). Іх пабудавалі ў 1942-1943 гадах, калі тут дзейнічала адміністрацыя варшаўскага акруговага губернатара, таму будынак меў характар нямецкай канторы. Нягледзячы на моцную ахову, руху супраціву ўдалося намаляваць на сцяне характэрныя «якары», што тады каралася смерцю. Сімвалы былі зафарбаваныя, а потым пакрытыя тынкоўкай. Іх выявілі падчас рэканструкцыі будынка ў 2014 годзе.
Месца 10. Камяніца на вуліцы Пенькна
Непадалёку ад швейцарскай амбасады (ulica Piękna 1B) знаходзіцца невялікая камяніца, у якой захаваўся след, які паказвае, наколькі цяжкім было жыццё жыхароў сталіцы пасля Паўстання. Гэта не толькі разбурэнні, адсутнасць вады і ежы, але і пастаянная пагроза з-за немцамі мін. У многіх будынках былі ўстаноўлены зарады выбухоўкі. Пасля вызвалення будынкі правяралі і на сцяне намалявалі надпіс: «Праверана. Мін няма». Яны захаваліся ў некалькіх месцах, і адно з іх — вуліца Пекна. Надпіс можна прачытаць на фасадзе.
Месца 11. Брацка 5
Апошняя кропка нашага маршруту - першае месца пахавання легендарнага Антэка «Rozpylacza». Сапраўднае імя — Антоні Шчэнсны Гадлеўскі (Antoni Szczęsny Godlewski). Калі пачалося паўстанне, яму быў 21 год. Дзякуючы сваёй мужнасці мужчына стаў легендай сярод маладых паўстанцаў. Паляваў на «галубятнікаў», гэта значыць на нямецкіх снайпераў. Удзельнічаў і ў выратаванні групы мірных жыхароў, якіх немцы выкарыстоўвалі ў якасці «жывога шчыта». Падчас баёў ён выкарыстоўваў пісталет-кулямёт «Стэн». Гэтую зброю называлі «распыляльнікамі», адсюль і мянушка паўстанца. Антэк загінуў 8 жніўня. Яго цела падчас абстрэлу выратавала нявеста. Праз дзень мужчыну пахавалі ў двары камяніцы на вуліцы Брацкай, 5. Праз год яго цела перавезлі ў Павонзкі. Тады маці Антэка напісала на сцяне ў двары: «Антэк Разпыляч» пахаваны на Вайсковых могілках Павонзкі».
Двор на Брацкай, 5 недаступны, схаваны за зачыненымі дзвярыма камяніцы. Але гэтае месца, можна ўбачыць яго з-за плота суседняга двара.
Якуб Кжывіцкі/interia.pl/вх