80 гадоў таму, 1 жніўня 1944 года, у польскай сталіцы пачалося Варшаўскае паўстанне. Гэта была найбуйнейшая ўзброеная аперацыя падполля ў акупаванай немцамі Еўропе. Паўстанне закончылася паразай і смерцю амаль 200 тыс. палякаў. Каля 150 тыс. загінулых – цывільнае насельніцтва. Немцы і іх памагатыя-калабаранты мэтанакіравана знішчалі мірных жыхароў, прычым цэлымі кварталамі. І пра гэтыя трагічныя старонкі мы раскажам у гістарычнай рубрыцы.
Камандаванне Арміі Краёвай разлічвала на тое, што паўстанне працягнецца некалькі дзён, але ў выніку яно зацягнулася на два месяцы. Эміграцыйны польскі ўрад у Лондане, а таксама ваеннае кіраўніцтва планавалі вызваліць сталіцу з-пад нямецкай акупацыі і сустрэць Чырвоную Армію ў ролі гаспадароў Варшавы.
З Варшаўскім паўстаннем непасрэдна звязаная адна трагічная падзея, якая ўвайшла ў гісторыю пад назвай «Разня Ахоты».
Ахота – гэта адзін з раёнаў Варшавы, размешчаны ў цэнтральнай частцы сталіцы. Да вайны Ахоты знаходзілася на ўскрайку горада, частку раёна перад вайной праектавалася як студэнцкі і ўніверсітэцкі гарадок.
80 гадоў таму ў Варшаве ішлі жорсткія баі. Немцы кінулі на яго падаўленне вялікія сілы, у тым ліку тактычныя часці калабарантаў. Сярод іх была РОНА – расійскае фармаванне, на руках баевікоў якой – мора крыві мірных жыхароў.
29-я добраахвотніцкая пяхотная дывізія СС РОНА (1-я руская) была створаная 1 жніўня 1944 года, якраз у момант пачатку Варшаўскага паўстання, на базе брыгады РОНА брыгадэнфюрэра СС (генерал-маёра – рэд.) Браніслава Камінскага. Налічвала яна 10 тыс. салдат і афіцэраў. РОНА – гэта абрэвіятура назвы «Русская освободительная народная армия». РОНА, як і полк Оскара Дырлівангера, адрознівалася асаблівай жорсткасцю пры здзяйсненні карных аперацый, прычым абодва фармаванні складаліся ў вялікай ступені з крымінальнікаў. Іх баяліся нават самі немцы.
Камандзірам РОНА быў Браніслаў Камінскі. Яго маці была полькай, бацька – немцам, сам жа Камінскі лічыў сябе рускім. Да вайны жыў у Ленінградзе, пазней – у Бранскай вобласці. Менавіта там пасля нападзення гітлераўскай Германіі на Савецкі Саюз ён пачаў ствараць атрады, якія канчаткова атрымалі назву РОНА.
Браніслаў Камінскі/commons.wikimedia.org/Das Bundesarchiv/CC BY-SA 3.0 de
Варшаўскае паўстанне для вялікай часткі грамадства, у тым ліку і жыхароў Ахоты, было нечаканым. Аднак радасць у першыя гадзіны была вялізнай і спантаннай. Людзі былі стомленыя тыраніяй акупантаў, цяпер чакалі хуткага канца кашмару, які працягваўся больш за пяць гадоў.
4 жніўня 1944 года ў 10:00 гадзін раніцы першыя расійскія падраздзяленні прыбылі на Ахоту. Іх шлях да Варшавы быў доўгім. Пачаўся ён у заходняй Расіі, дзе на акупаваных савецкіх тэрыторыях немцы арганізавалі атрады калабарантаў з мясцовых жыхароў. Шлях РОНА ў Варшаву вёў праз Беларусь і ўсходнюю Польшчу. Калабаранты ўдзельнічалі ў карных акцыях супраць партызанаў, рабуючы, гвалтуючы і забіваючы мірных жыхароў.
![Варшаўскія паўстанцы. 2 верасня 1944 года крыніца: Jerzy Tomaszewski [domena publiczna], Wikimedia Commons](//static.prsa.pl/images/a94dd09b-1acb-44b8-a362-5ceb7dec3d5a.jpg)
Варшаўскія паўстанцы. 2 верасня 1944 года крыніца: Jerzy Tomaszewski [domena publiczna], Wikimedia Commons
Нягледзячы на тое, што расійскія калабаранты павінны былі ваяваць супраць паўстанцаў, іх мэтай стала перш за ўсё мірнае насельніцтва. Эсэсаўцы ўрываліся ў дамы, разбягаліся па кватэрах, выганяючы жыхароў, страляючы ў старых і тых, хто не мог самастойна выйсці з пакояў. Падначаленыя Камінскага рабавалі ўсё, што маглі, і звычайна заканчвалі рабаўнічую акцыю падпалам будынка. Некалькі дзясяткаў тысяч жыхароў Ахоты яны сагналі ў лагер, створаны на агароднінным рынку.
Пазней іх злачынны след вёў праз анкалагічны інстытут, размешчаны на Ахоце, дзе яны забілі пацыентаў і медыцынскі персанал. Тут іх сустрэлі байцы Арміі Краёвай. Рускія эсэсаўцы панеслі вялікія страты, і ў выніку нямецкае камандаванне вырашыла, што РОНА не прыдатная для баёў, а толькі для рабавання. Таму рускіх перавялі ў іншае месца.
Паводле гісторыкаў, на Ахоце акупанты забілі 10 тыс. чалавек. Маёмасць забітых эсэсаўцы рабавалі. Ёсць сведчанні, што ў Камінскага было некалькі валізак, поўных золата і іншых каштоўнасцяў. Гэта і стала прычынай яго канца: гаворыцца, што ён не хацеў дзяліцца нарабаваным з нямецкім начальствам, якое выклікала яго ў Лодзь і па дарозе сфабрыкавала дарожнае здарэнне. Іншыя крыніцы паведамляюць, што Камінскі быў расстраляны за празмерную жорсткасць сваіх падраздзяленняў па загадзе Эрыха фон дэм Бах-Залескага, групенфюрэра СС, генерала паліцыі і войск СС, які камандаваў падаўленнем Варшаўскага паўстання і якога называлі «катам Варшавы»
Дарэчы, пра Браніслава Камінскага генерал пісаў: «Ён не прызнаваў прыватнай уласнасці, а з усіх нацый найбольш ненавідзеў палякаў, пра якіх выказваўся выключна абразліва».
Дзеянні немцаў і расіян былі ажыццяўленнем загаду Гітлера і Гімлера, датычнага падаўлення Варшаўскага паўстання: «Кожнага жыхара трэба забіць, палонных ня браць». У варшаўскім раёне Ахота дырэктыва выконвалася з абсалютнай бязлітаснасцю.
Валеры Саўко
слухайце аўдыёфайл