Слухайце аўдыё!
Прэзідэнцкая выбарчая кампанія 2020 года ў Беларусі прывяла да небывалай грамадскай мабілізацыі супраць рэжыму Аляксандра Лукашэнкі. Такога маштабу пратэстаў Беларусь не бачыла амаль тры дзесяцігоддзі. Дыктатар ды ягоныя памагатыя адказалі жорсткім разгонам апратэстоўваў, што выклікала масавую хвалю міграцыі, вынішчэння трэцяга сектару і прыспешанай русіфікацыі тых нешматлікіх ачагоў беларушчыны, які існавалі да 2020 года.
9 жніўня 2020 года ў Беларусі прайшлі прэзідэнцкія выбары, вынікі якіх былі нахабна сфальсіфікаваныя. У Беларусі моладзь нарадзілася і вырасла ў краіне, дзе заўсёды кіруе дыктатар. Таму натуральна, што студэнты — актыўная група любога грамадства — далучыліся да рэвалюцыі, якая ахапіла краіну ў жніўні 2020 года.
Таццяне, тады студэнтцы 2 курса Мінскага дзяржаўнага лінгвістычнага ўніверсітэта (МДЛУ), у 2020 годзе было 18 гадоў. Дзяўчына ўспомніла, як на пачатку рэвалюцыі разам з іншымі студэнтамі далучылася да пратэстаў.
— Спачатку мы проста аб'ядноўваліся кожны ў сваёй установе вышэйшай адукацыі. Потым мы далучыліся да арганізацыі Задзіночання беларускіх студэнтаў (ЗБС), якое існавала яшчэ раней. Гэта не дзяржаўная арганізацыя. Знаходзіцца ў апазіцыі да праўладнай моладзевай арганізацыі Беларускага рэспубліканскага саюза моладзі.Да пратэстаў далучылася шмат хлопцаў і дзяўчат ЗБС. Тыя ячэйкі, якія ствараліся непасрэдна ў МДЛУ і іншых універсітэтах, аб'ядналіся пад эгідай Задзіночання.
Таццяна ўзгадвае, што 1 верасня ў Мінску прайшла адна з самых масавых акцый з удзелам студэнтаў.
—Я ўпершыню далучыўся да масавага студэнцкага маршу. У той час улады яшчэ не выкарыстоўвалі так актыўна сілавыя метады. Аднак было бачна, што яны ідуць на узмацненне ціску, было страшна, было шмат міліцыі. Аднак тады яны яшчэ не верылі, што студэнты — гэта такая маса, якая можа пагражаць уладам.
Аднак ужо 4 верасня Мінскі дзяржаўны лінгвістычны ўніверсітэт быў затрыманы. Паводле відавочцаў, у холе навучальнай установы студэнты спявалі песні, пасля чаго ўварваліся сілавікі.
— 4 верасня быў такі момант, калі мы зразумелі, што і ва ўніверсітэце пратэставаць небяспечна. Бо нават зачыненыя дзверы ўніверсітэту не перашкаджаюць АМАПу ўварвацца і затрымаць людзей. Калі АМАП уварваўся і затрымліваў людзей, я ў гэты момант была на гэтай акцыі. Памятаю свой стан, гэта быў шок. Можна сказаць, што сцёрся з памяці той момант, як усё пачыналася, калі была мітусня. Я памятаю, як спявала песню, глядзела ўверх ды на дзверы, на нейкіх мужчын, якія ўваходзілі.
Відавочна, што яны не студэнты. Потым пачынаецца мітусня, штурханіна. Наступны момант я памятаю, калі я стаю ў першым шэрагу ў ланцугу і на нас накідваецца АМАП. Нас спрабуюць выцягнуць, парваць наш ланцуг. Было даволі страшна. Напэўна, у гэты момант людзі для сябе вырашылі, што яны будуць пратэставаць, ці не будуць, таму што іх нішто не можа абараніць.
Так было і 26 кастрычніка, калі Таццяна Ціханоўская абвясціла агульнанацыянальны страйк. Было шмат студэнтаў, якія таксама маршыравалі, але там ужо былі больш жорсткія метады разгону. Затрыманняў было значна больш.
Сярод іншых да страйку далучыліся супрацоўнікі шэрагу дзяржаўных прадпрыемстваў. Студэнты беларускіх ВНУ зладзілі некалькі акцый пратэсту, АМАП затрымліваў удзельнікаў маршу. Студэнты Беларускага нацыянальнага тэхнічнага ўніверсітэта і Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта інфарматыкі і радыёэлектронікі прайшлі маршам па праспекце Незалежнасці ў Мінску, дзе знаходзяцца абодва ўніверсітэты. У гэты час каля Плошчы Перамогі АМАП затрымліваў частку ўдзельнікаў акцыі.
Таццяна прызнаецца, што бацькі былі супраць яе ўдзелу ў акцыях пратэсту, але гэта яе не спыніла, бо яе абурэнне самавольствам сілавікоў было мацнейшым за страх быць адлічаным з універсітэту:
— Мае бацькі, напэўна, проста хваляваліся. Гэта тыя людзі, якія ўсё разумелі, але пры гэтым вельмі баяліся за мяне, за маю вучобу. Казалі: «Не трэба, навошта вы туды ездзіце? Гэта так страшна, затрымаюць, адлічаць». Чаму я выйшла? Яшчэ са школы я люблю беларускую мову і беларускую гісторыю. Чытаючы ўсё гэта, нейкія падручнікі па гісторыі, нейкія навіны, гледзячы, што вакол мяне адбываецца, я разумела, што нешта не так, мне гэта не падыходзіць.
Памятаю, як у 2019 годзе былі пратэсты супраць інтэграцыі Беларусі з Расіяй. Хадзіла шмат чутак, што інтэграцыя будзе вельмі моцнай, аж да аб'яднання Беларусі і Расіі ў адну дзяржаву. Памятаю, што я сядзела на канапе, глядзела навіны і проста плакала. Мне было вельмі сумна з-за таго, што адбываецца ў маёй краіне, таму што ў нас такі жудасны ўрад. Калі пачаліся выбары, з'явіліся навіны, што людзей затрымліваюць і збіваюць, і гэта, напэўна, стала галоўным штуршком для таго, каб я нарэшце вырашыла ўсё для сябе і пайшла на акцыі пратэсту.
Таццяна адзначае, што, нягледзячы на затрыманні і збіццё студэнтаў, яна не баялася працягваць выходзіць на акцыі пратэсту:
— Ведаеце, нават пасля 4 верасня я не адчувала моцнага страху. Наадварот, я адчула, што ты чалавек, якога немагчыма перамагчы, і рух, у якім ты ўдзельнічаеш, проста немагчыма перамагчы, немагчыма падавіць, немагчыма зламаць. Я асабіста адчула, што адчуванне такой непераможнасці лунала ў паветры. У мяне не было страху. Памятаю, мама мне казала: «Вось, Таня, цябе выганяць за твае пратэсты». Я кажу: «Не будуць адлічаць, усё будзе добра, нічога не будзе». Ужо пасля адлічэння, пасля таго, як пачаліся масавыя адлічэнні, пасля арыштаў людзей у рамках «справы студэнтаў», калі былі затрыманыя 11 студэнтаў і адзін выкладчык, тады да мяне прыйшло разуменне, што гэта зусім не гульня, і гэта тое, з чым нельга жартаваць.
Нягледзячы на гэта, Таццяна адзначае, што студэнты не былі рухавіком і авангардам пратэстаў 2020 года.
— У той момант было ўсё роўна, студэнт гэта, ці пенсіянер ці рабочы завода. Кожны чалавек, які мог выходзіць на акцыі пратэсту, мог ахвяраваць на нейкія праваабарончыя ініцыятывы, СМІ, мог пісаць лісты палітвязням, мог хоць нешта зрабіць і гэта адыграла важную ролю.
Калі ты жывеш у аўтарытарнай краіне амаль 30 гадоў, і не бачыш выйсця і нават магчымасці змяніць гэты рэжым, але ўсё роўна знаходзіш у сабе сілы, няважна, хто ты, студэнт, рабочы з трыма крэдытамі і пяццю дзецьмі... кожнаму гэта шмат чаго каштавала.
Не скажу, што студэнты адыгралі вырашальную ролю. Выйшла шмат моладзі, але ў выніку пратэсту толькі студэнтаў 30-гадовы аўтарытарны рэжым не ўпадзе.
Пасля падаўлення антылукашэнкаўскіх выступаў Таццяна была вымушаная эміграваць у Польшчу. Цяпер яна жыве ў Варшаве і працуе ў адным з незалежных беларускіх СМІ.
эж