Негатыўнае ўздзеянне чалавека на прыроду можна заўважыць у паўсядзённым жыцці і яно часцей за ўсё звязана, напрыклад, з рознымі відамі забруджванняў: пакінутым смеццем, высокімі выкідамі парніковых гахаў, зліваннем сцёкавых вод у вадаёмы. Але ёсць яшчэ адзін від шкоднай дзейнасці, у выніку якой у прыроду трапляюць інвазійныя, чужародныя віды.
Ініцыятар праекта “Паляўнічы чужых”, доктар інжынер Рафал Мацяшак з Інстытуту навук пра жывёлу Варшаўскай сельскагаспадарчай акадэміі гаворыць, што ў выпадку інвазійных, чужародных відаў гаворка ідзе пра віды, за прысутнасць якіх па-за межамі іх натуральнага арэала людзі нясуць поўную адказнасць. Гаворка і пра жывёлу, і пра расліны.
- Інвазійнасць у гэтым выпадку распаўсюджваецца толькі на чужародныя віды, гэта значыць віды, завезеныя за межы іх прыродных арэалаў у выніку ўмяшання чалавека. Прыкладамі інвазійных відаў раслін з'яўляюцца канадскі сумнік, чырвоны дуб і белая акацыя. Калі справа даходзіць да інвазійных, чужародных відаў жывёл, мы можам згадаць некаторыя з прыручаных відаў, такіх як хатні кот або сабака.
І больш экзатычныя, напрыклад, амерыканская норка. У нас таксама ёсць сонечны акунь, янот і луізіянскі рак.
Менавіта дзякуючы дзеянням чалавека гэтыя жывёлы і расліны з'яўляюцца ў нашым асяроддзі. Як жа такая жывёла, якой тут не было, апынулася ў Польшчы?
- Называючы від інвазійным і чужародным, трэба разумець, што менавіта людзі праз гэты від пагражаюць біяразнастайнасці і экасістэмам, а як вынік эканоміцы або здароўю чалавека ў дадзеным месцы, куды людзі завезлі гэтыя віды. Гэта можа быць больш наўмыснае або менш наўмыснае ўвядзенне. У выпадку наўмыснага мы можам адзначыць, напрыклад, наўмыснае выкідванне жывёлы, што ў вельмі многіх выпадках апраўдваецца тым, што яе выпусцілі ў дзікую прыроду. У нас таксама могуць быць безбілетныя пасажыры, такія як крабы, якія падарожнічаюць на карпусах караблёў і трапляюць у Гданьскі заліў, хоць гэтыя крабы сустракаюцца ў Паўночным моры, дзе яны таксама з'яўляюцца інвазійнымі відамі, таму што іх прывезлі, напрыклад, з азіяцкіх мораў. У нас таксама ёсць сітуацыя, калі віды распаўсюджваюцца з месцаў іх інтрадукцыі. Як, напрыклад, янот, які быў выпушчаны або ўцёк з фермы падчас Другой сусветнай вайны ў Германіі і пашырае свой арэал у бок Польшчы, дзе з'яўляецца чужародным відам. Таму янотаў усё часцей можна пабачыць нават у Варшаве, але пакуль гэта будзе пераважна заходняя Польшча.
Калі гаворка ідзе пра янотаў, якія прыбылі з Германіі, то тэмпература і клімат там падобныя. Але казаць пра крабаў, якія прыехалі аднекуль з цёплых краін, ці ўмовы ў польскім моры спрыяльныя для таго, каб яны размнажаліся?
- На дадзены момант у Балтыйскім моры ёсць крабы, якія знаходзяцца ў падобным цеплавым рэжыме. У нас было толькі некалькі выпадкаў з'яўлення больш экзатычных крабаў, такіх як блакітны краб, які спусташае асабліва Міжземнае мора. Але мы не ведаем ніводнай сітуацыі, у якой ён мог бы выжыць асабліва даўжэй. Проста знаходзяць мёртвыя асобіны.
Мёртвыя асобіны – гэта таксама праблема для экасістэмы, кажа эксперт. Нават калі пераносяцца мёртвыя асобіны, трэба памятаць, што любыя паразіты, якія былі на іх, нават калі іх гаспадар памрэ, могуць быць перанесены і выжыць на іншых відах.
Калі гаворка ідзе пра чужародныя віды, якія ўжо моцна замацаваліся ў Польшчы і здольныя вельмі хутка размнажацца, то гэта, безумоўна, ракі.
- На дадзены момант у нас ёсць чатыры інвазійныя, чужародныя віды ракаў, і ў агульнай складанасці ў нас шэсць гатункаў ракаў са стабільнымі папуляцыямі. У нас ёсць адзін від, які сустракаецца ў цэлай Польшчы - гэта шырокапальцыя ракі. Вядома, на дадзены момант яны не асабліва шматлікія, таму што большая частка вады занята інвазійнымі відамі - паласатымі ракамі. Гэтыя новыя ракі здольныя знішчыць папуляцыю нашых родных. З-за больш высокай хуткасці размнажэння ў гэтых інвазійных, чужародных відаў ракаў у мясцовых ракаў проста няма шанцаў. Улічваючы, што калі б мы пачалі з дзвюх лічынак у выпадку шырокапальцавага рака і калючага рака, самца і самкі, праз тры гады гэты рак яшчэ не выведзе маладняка, таму што ён не дасягнуў палавой сталасці. Такой палавой сталасці калючы (інвазійны) рак дасягае хутчэй. А праз тры гады тэарэтычна можна чакаць да 200 асобін. На самай справе можа быць нават больш, усё залежыць ад умоў навакольнага асяроддзя.
Інжынер Рафал Мацяшак гаворыць, што наш абавязак - звесці да мінімуму пагрозу, якую мы, як людзі, стварылі для прыроды. Няпраўда, што прырода справіцца сама, перакананы эксперт.
- Мы ведаем, што прырода не можа справіцца, і яна таксама не павінна, таму што яна не павінна браць на сябе адказнасць за тое, што робяць людзі. Мы не павінны ставіцца да гэтага так: давайце выкідваць сцёкі ў рэкі, таму што, скажам, выжывуць наймацнейшыя віды, прырода справіцца і г.д. Мы не павінны рабіць тое ж самае з чужароднымі відамі.
Чым больш паралізаваная экасістэма ад дзеянняў чалавек, тым лягчэй прыжываюцца інвазійныя гатункі. Гэта значыць, што чым больш натуральная з'яўляецца экасістэма, тым больш устойлівая яна на розныя фактары, у выніку якіх чалавек пагражае экасістэме.
ав