У чэрвені 2021 года за выдатныя дасягненні ў галіне перакладу польскай літаратуры на рускую мову Ірыне Кісялёвай з Венскага ўніверсітэта была ўручана прэмія Польскага аўтарскага таварыства ZAiKS – арганізацыі, якая кіруе аўтарскімі правамі на калектыўнай аснове.
З мая па снежань гэтага года некалькі пісьменнікаў і перакладчыкаў з Беларусі, Украіны і Расіі атрымалі і атрымаюць магчымасць бясплатна жыць і працаваць у Варшаве. Дом культуры Старога горада Варшавы (Staromiejski Dom Kultury) дае пісьменнікам, перакладчыкам з трох краін, якія мяжуюць з Польшчай з усходу, унікальную магчымасць правесці некалькі тыдняў у Варшаве. Бясплатна. І з сутачнымі. Адной з тых, хто ўжо пабываў у Варшаве па запрашэнні Дома культуры Старога горада, стала Ірына Кісялёва. Яна мае польскую генеалогію, карані якой — у Беларусі. Пра шлях да Польшчы і Беларусі мы гутарым з Ірынай Кісялёвай на плошчы Рынак Старога горада ў самым сэрцы Варшавы:
Ірына Кісялёва: — Я займаюся перакладамі польскай літаратуры на рускую мову ўжо 25 гадоў. Я нарадзілася ў Савецкім Саюзе. Мама ў мяне полька, тата — рускі. Яны жывуць цяпер у Калінінградзе.
Мая мама адтуль, адкуль Чэслаў Мілаш, г.зн. з поўначы Беларусі, поўдня Літвы, Віленскага краю, Докшыц у Беларусі. Там мае продкі гаварылі па-польску. У майго дзядулі і яго брата там быў хутар. Яны жылі ў мультыкультурным асяроддзі. Там было шмат і яўрэяў, і беларусаў, рускіх, і, вядома, было шмат палякаў.
Ірына Кісялёва ўспамінае пра запавет свайго дзядулі — паляка з Беларусі Станіслава Аніхімоўскага.
Ірына Кісялёва: — Калі мне споўнілася 17 гадоў, мой дзядуля, паляк, у якога было чацвёра ўнукаў, спытаў: «Няўжо ніхто з вас не вывучыць польскую мову, а я так і памру, ведаючы, што гэта традыцыя ў маёй сям'і больш не працягваецца?» І тады я сказала: «Я вывучу, дзядуля!».
Паступіўшы на аддзяленне рускай мовы філалагічнага факультэта, я ўжо ведала, што там будзе курс польскай мовы. Мама спытала ў мяне: «Ты праўда вывучыш? Я табе пакажу літаркі». Літаральна ў той жа дзень яна мне паказала і навучыла мяне чытаць.
Ва ўніверсітэце я ўжо сама вучыла польскую мову. Акрамя таго, у нас быў кароткі курс польскай мовы. Я там вывучыла ўсё, што было магчыма.
Ну, а паколькі я вучылася ў Калінінградзе падчас перабудовы, то ў той час шмат прафесараў прыязджала ў Калінінград з Германіі. І студэнтам давалі стыпендыі.
Я паехала на пятым курсе на паўгода ў Гётынген. Там я пайшла на ўсе магчымыя ўзроўні польскай мовы. Мяне тады ўразіла, што ў бібліятэках быў адкрыты доступ да кніг. І, трэба сказаць, што там, у Германіі, я па сутнасці і вывучыла польскую мову — ад першага да трэцяга ўзроўню: фанетыку і г.д.
На пятым курсе я таксама даведалася, што ёсць стыпендыі для маладых людзей польскага паходжання. І ўжо калі я пісала дысертацыю, я прыехала на год у Варшаву, у Інстытут літаратурных даследаванняў Польскай акадэміі навук. І гэты год для мяне стаў базавым: я тады адшліфавала польскую мову і граматыку і зразумела, што гатова перакладаць.
Праз год, калі я ўжо вывучыла польскую мову, я патэлефанавала дзядулю і сказала: «Дзядуля, мы можам гаварыць па-польску!» Ён нічога не гаварыў… Я думаю, што ён проста плакаў ад шчасця, а потым сказаў: «Я магу паміраць спакойна». Я папрасіла: «Не, не памірай! Праз тыдзень я прыеду, і мы з табой будзем проста балбатаць па-польску». Але ён памёр праз два дні — проста ад старасці. Я вельмі перажывала, што не паспела пагаварыць з ім асабіста. Але мне ўсе людзі гаварылі: «Усё ты паспела. І ён быў шчаслівы».
Дагэтуль у Беларусі жывуць сваякі Ірыны Кісялёвай па польскай лініі яе генеалагічнага дрэва.
Ірына Кісялёва: — Яны жывуць у Віцебскай вобласці — стрыечны брат і дзве цёці. І, наколькі я ведаю, усе хочуць вывучыць польскую мову, але не даходзяць рукі. І яшчэ ў мяне ёсць сваякі з боку мамы ў Гданьску.
Ірына Кісялёва даведалася пра тое, чым жылі і займаліся яе продкі ў Беларусі. Інфармацыі нямнога, але яна вельмі істотная.
Ірына Кісялёва: — Гэта была сям'я тых палякаў, якія прынялі ўдзел у Лістападаўскім паўстанні 1830-1831 гг. У іх забралі ўсё, што яны мелі. Яны былі пазбаўлены права мець зямлю. І хутар — гэта адзінае, што яны маглі браць у арэнду. Яны атрымалі лапік зямлі на поўначы Беларусі і пражылі там, мабыць, некалькі пакаленняў, пакуль у 1939 г. гэта тэрыторыя не ўвайшла ў склад БССР. Тады зямлю ў іх адабралі. А дамы адвезлі на санках у калгас, як расказваў дзядуля, і ўсё гэта стала часткай вёскі Параф'янава.
А яшчэ ў маёй мамы, якая нарадзілася ў 1944 г., месцам нараджэння значыцца хутар Клентэнбург. Цяпер яго няма на картах, ніхто не ведае, дзе гэта. А гэта быў якраз хутар, дзе стаялі два дамы братоў Аніхімоўскіх. Дзядуля і бабуля жылі там да 1990-х гадоў, там і памерлі.
А дзядулеў брат у 1950-я гады заявіў, што больш не вытрымлівае, не можа заставацца ў Беларусі, і ўзяў сваю сям'ю, траіх дзяцей, і рэпатрыіраваўся — з'ехаў у Польшчу. Па-мойму, гэта было ў 1956 г. Ім далі домік пад Ольштынам, а цяпер яны жывуць у Гданьску і Ольштыне.
Ірына Кісялёва ўспамінае, што яе продкі гаварылі не толькі па-польску, але і па-беларуску:
Ірына Кісялёва: — Гэта мова была ў форме трасянкі. Безумоўна, ні дзядуля, ніхто з іх не гаварыў штодня па-польску: толькі паміж сабой і толькі калі яны маліліся. Бо ўсе маліліся, усе былі католікамі.
Але мама да 17 гадоў не гаварыла мне, што я каталічка. Я была звычайнай дзяўчынкай, піянеркай. І калі я паступіла на філфак Калінінградскага ўніверсітэта, і ўся наша група вырашыла хрысціцца ў праваслаўнай царкве, я прыйшла дамоў і сказала пра гэта маме. А яна мне адказала: «Усё гэта цудоўна, мая дзяўчынка, але ты ўжо ахрышчана». Я здзівілася: «Што? Калі?!» Мама адказала: «Тайна, у беларускіх лясах». Я спытала, а хто ж мой хросны. Гэта быў дзядуля, а хросная маці — бабуля. Мама паказала мне мой медальёнчык і сказала, што чакала лепшых часоў, каб мне пра гэта расказаць.
Тады ж мама мне сказала: паступіш ва ўніверсітэт — паедзем у Польшчу. І тады, у 17 гадоў, я ўпершыню паехала ў Польшчу. Мы паехалі ў Гданьск.
Тады ўжо, ведаючы, што я каталічка, я пачала асвойваць «маю», так сказаць, культуру. Гэта было дзіўна, бо раней я пра яе нічога не чула. Але я разумела, што гэта маё, і маё ўжо на працягу 17 гадоў. І ў мяне гэта адчуванне дагэтуль застаецца, калі я езджу па ўсёй Еўропе, па Аўстрыі, Італіі: што гэта — маё! Што гэта традыцыя маёй культуры — каталіцкая.
Гэта было незвычайна. І гэта адкрывала для мяне магчымасць асваення, прыняцця ўсёй еўрапейскай, польскай культуры як сваёй. Гэта дазволіла мне потым адчуваць сябе камфортна паўсюль у Еўропе.
Беларусь у лёсе Ірыны Кісялёвай засталася адным з важных прыпынкаў. І сувязі з гэтым краем яна не губляе, нават больш — успамінае пра дзяцінства ў Беларусі і беларускую мову, якую чула ў той час:
Ірына Кісялёва: — З 8 да 13 гадоў я жыла ў Беларусі — там жыла наша сям'я: у Гродзенскай вобласці, у горадзе Ваўкавыску. Бо мая мама была вялікім спецыялістам, інжынерам на чыгунцы. Яна атрымала там працу.
Я чула беларускую мову ў школе. Бабуля і дзядуля ў Віцебскай вобласці заўсёды гаварылі трасянкай — сумессю рускай і беларускай моў з польскімі словамі. Але паўтараю: маліліся яны толькі па-польску.
І я разумела беларускую мову. І, хаця ніколі не задавалася гэтым пытаннем, але магла б перакладаць з беларускай мовы на рускую. Магла б, натуральна.
Сочыць Ірына Кісялёва і за тымі падзеямі, якія адбываюцца цяпер у Беларусі:
Ірына Кісялёва: — У мяне выклікае праведны гнеў тая несправядлівасць, якая адбываецца ў Беларусі. Яна нікога не можа пакінуць абыякавым.
Са свайго боку Ірына Кісялёва гатова дапамагаць Беларусі і беларусам як перакладчык мастацкай літаратуры. А між тым, у майстроў пяра і перакладчыкаў з Беларусі да 30 чэрвеня яшчэ ёсць шанс падаць заяўку на засяленне ў літаратурную рэзідэнцыю, якую падрыхтаваў у самым цэнтры Варшавы Дом культуры Старога горада.
Паўліна Андручык, каардынатар праектаў Дома культуры Старога горада Варшавы: — Вынікі адбору мы аб'явім 7 ліпеня. Але ўжо цяпер мы ведаем, што да нас прыедзе пара творчых асоб з Украіны — Дарына Гладун і Лесік Панасюк. У ліпені мы будзем чакаць у госці Андрэя Хадановіча з Беларусі.
Імён іншых гасцей пакуль не ведаем, бо адбор працягваецца. А заяўкі ўвесь час паступаюць. І іх вельмі шмат. Нас гэта радуе. А журы ўважліва іх вывучае і адбірае прэтэндэнтаў.
Больш за ўсё заявак да нас паступае з Украіны, далей ідзе Беларусь. А менш за ўсё — з Расіі.
Віктар Корбут
Слухайце аўдыё