Na Listę wpisywane są obiekty dziedzictwa o fundamentalnym znaczeniu dla polskiej historii i kultury, dokumentujące ważne wydarzenia i działalność wybitnych osobistości, przechowywane na co dzień w polskich archiwach, bibliotekach i muzeach.
Jubileuszowa 5. edycja Listy Krajowej Programu UNESCO Pamięć Świata objęła 17 nowych wpisów z 17 instytucji pamięci z całej Polski. Trafiły na nią dokumenty średniowieczne oraz zbiory fotografii, dzieła literackie i muzyczne z czasów późniejszych. Wśród nich znalazły się: "Akt detronizacji cara Mikołaja I", 25 stycznia 1831 r. (Biblioteka Polska w Paryżu), "Chłopi. Powieść współczesna", 1901-1905 (Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu), "Pierwsze posiedzenie Sejmu Śląskiego w Katowicach", 10 października 1922 r. (Archiwum Państwowe w Katowicach), "Rękopisy dzieł symfonicznych, kameralnych i filmowych Henryka Warsa", 1947-1974 (Polish Music Center w Los Angeles), "Spuścizna Jerzego Kukuczki – dokumentacja fotograficzna", 1948-1989 (Fundacja Wielki Człowiek) oraz "Zapis socjologiczny" prof. Zofii Rydet, 1978-1990 (Fundacja im. Zofii Rydet w Krakowie).
Na zbiór fotograficzny "Zapis socjologiczny" prof. Rydet składa się blisko 20 tys. zdjęć, wykonanych w latach 1978–1997, w ponad stu miejscowościach, głównie na Podhalu, Górnym Śląsku i Suwalszczyźnie. Rydet rozpoczęła prace nad tym cyklem mając 67 lat i będąc już artystką o ustalonej renomie i pokaźnym dorobku wystawienniczym. Jej twórczość zajmowała osobną pozycję w środowisku polskich fotografów, zdominowanym wówczas przez mężczyzn i tendencje konceptualne. PAP jest jedyną agencją fotograficzną, która reprezentuje zbiory artystki.
Wojciech Lemański, archiwista Fundacji Wielki Człowiek, który opiekuje się całą spuścizną Jerzego Kukuczki powiedział PAP, że na Listę została wpisana "dokumentacja fotograficzna wypraw wysokogórskich, czyli tysiące zdjęć przedstawiających całą karierę himalajską Jerzego Kukuczki".
"Są to zdjęcia na różnych nośnikach - diapozytywy, negatywy, odbitki. Kukuczka tych zdjęć wykonywał bardzo dużo, więc to jest bardzo dokładna dokumentacja. Możemy dzięki niej spojrzeć na cały fenomen złotej dekady himalaizmu polskiego, zobaczyć, w jaki sposób przebiegały wyprawy wysokogórskie - od momentu organizacji, po karawanę, przez wspinaczkę na ośmiotysięczniki, aż po ich zdobywanie i zejście. To jest bardzo ważne świadectwo historii himalaizmu polskiego" - zaznaczył. Ten zbiór fotografii również reprezentuje PAP, jednak nie na wyłączność.
Przewodniczący Polskiego Komitetu UNESCO Pamięć Świata, Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych dr Paweł Pietrzyk ocenił, że "tegoroczna edycja Listy Krajowej Programu UNESCO Pamięć Świata ma wyjątkowy charakter z powodu podwójnego jubileuszu: jest to bowiem jej 5. edycja a zarazem dokładnie 10. rocznica jej ustanowienia".
"Patrząc z tej perspektywy mogę jako przewodniczący Polskiego Komitetu UNESCO Pamięć Świata, przede wszystkim wyrazić zadowolenie z coraz lepszej współpracy z instytucjami kultury i pamięci podczas tworzenia kolejnych odsłon Listy oraz coraz większej jej rozpoznawalności. To bardzo ważne, gdyż jednym z głównych założeń programu w momencie jego tworzenia było właśnie zwrócenie uwagi społeczeństw i polityków na konieczność ochrony i zapewnienie otwartego dostępu do dziedzictwa dokumentacyjnego. Dziedzictwa będącego nie tylko ważną częścią, ale też świadectwem, naszej kultury i cywilizacji" - podkreślił dr Pietrzyk.
"Cieszy również fakt, coraz większego zainteresowania uzyskaniem wpisu na Listę ze strony instytucji prywatnych, niepublicznych, dla których misja zachowania dziedzictwa kulturowego jest świadomym wyborem. Tylko w tym roku na Listę trafiły: dokumentacja fotograficzna z Archiwum Jerzego Kukuczki, zapis socjologiczny prof. Zofii Rydet, czy rękopisy dzieł muzycznych Henryka Warsa" - dodał.
"Po raz kolejny ekspozycja plenerowa obok galerii Kordegarda, prezentująca niezwykłe skarby polskiego dziedzictwa z najnowszej, piątej edycji Listy Krajowej Programu UNESCO "Pamięć Świata", powstaje przy wsparciu Narodowego Centrum Kultury. Bardzo mnie to cieszy. Dziękuję Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych za zaproszenie do udziału w tym ważnym projekcie popularyzatorskim i edukacyjnym" - powiedział dyrektor NCK Robert Piaskowski.
Przypomniał, że na wystawie będzie można oglądać "siedemnaście zabytków polskiego piśmiennictwa i bezcennych dla polskiej kultury zbiorów archiwaliów, od średniowiecznych Kazań z Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej po unikalny fotograficzny projekt Zofii Rydet składający się z kilkunastu tysięcy negatywów, dokumentujących życie Polaków w latach 80. XX w.". Ocenił, że "opus magnum artystki, to fascynująca podróż przez polską historię i kulturę".
"Kolejne pozycje na tej liście wywołują nie tylko zaciekawienie, ale też przyspieszone bicie serca: jedne zmieniały oblicze naszego kraju, inne są poruszającym świadectwem tragicznych polskich losów, albo zachwycającym dziełem sztuki piśmienniczej, czy wreszcie dokumentacją polskich osiągnięć literackich i muzycznych" - zaznaczył.
Ocenił, że "Lista "Pamięć Polski", składająca się już z 75 pozycji, to element globalnego projektu UNESCO "Pamięć Świata", który nie tylko nam, Polakom przypomina krajowe dziedzictwo, ale też wzbogaca o ważne polonica listę najważniejszych archiwaliów dokumentujących historię i dokonania ludzkości".
Program Pamięć Świata powstał z inicjatywy UNESCO w 1992 r. Jego celem jest utrwalanie znaczenia wielowiekowego dziedzictwa dokumentacyjnego ludzkości. W ramach Programu tworzone są 3 listy dziejowych pomników piśmiennictwa: lista międzynarodowa, listy regionalne i listy krajowe.
Polska Lista Krajowa Programu UNESCO Pamięć Świata powstała dokładnie 10 lat temu, w 2014 r., w wyniku prac Polskiego Komitetu Programu UNESCO Pamięć Świata. W jego skład wchodzą przedstawiciele największych polskich bibliotek, archiwów oraz środowisk naukowych.
W kolejnych czterech edycjach programu, zrealizowanych w latach 2014, 2016, 2018 i 2021 na listę krajową wpisanych zostało ogółem 58 unikalnych świadectw najważniejszych wydarzeń i osiągnieć w polskiej historii z kilkudziesięciu różnych instytucji.
5. edycja Listy Krajowej Programu UNESCO Pamięć Świata została objęta Patronatem Honorowym Prezydenta RP Andrzeja Dudy. Oficjalne wręczenie certyfikatów wpisu na Listę - 26 czerwca br. w Belwederze. Natomiast już od 25 czerwca br. Archiwa Państwowe zapraszają na wyjątkową wystawę prezentującą te bezcenne źródła historyczne. Będzie ją można oglądać przed Galerią Kordegarda Narodowego Centrum Kultury. Ekspozycja w wielkogabarytowej przestrzennej formie mebla miejskiego będzie dostępna dla mieszkańców Warszawy i turystów całodobowo, również w świetlnej aranżacji nocnej, do 15 lipca 2024 roku, następnie wyruszy w objazd po kraju.
O ekspozycji, Marii Wieczorkiewicz, opowiedziała jej kuratorka, dr hab. Anna Krochmal, dyrektor Departamentu Popularyzacji Działalności Archiwalnej w Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych.
PAP/ho
