Instytut Pileckiego poinformował, że we wtorek, 27 lipca, przypada 130. rocznica urodzin Aleksandra Ładosia, polskiego dyplomaty, lidera tzw. Grupy Ładosia, która ratowała Żydów od Zagłady, wydając im fałszywe paszporty neutralnych krajów latynoamerykańskich.
Dotychczas, m.in. w Polskim Słowniku Biograficznym i na Wikipedii, podawana była błędna data 27 grudnia. Na grobie dyplomaty na warszawskich Powązkach widnieje jedynie data śmierci. Badacze z Instytutu Pileckiego odnaleźli w Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Ukrainy we Lwowie akt urodzenia i chrztu znajdujący się pod numerem 201 w Księdze metrykalnej urodzeń parafii rzymskokatolickiej lwowskiego kościoła Św. Mikołaja. Zgodnie z tym dokumentem Aleksander Wacław Ładoś, zamieszkały na ul. Stryjskiej 12, syn Jana i Albiny z domu Kalous, przyszedł na świat legitimi thori ("z prawego łoża") 27 lipca 1891 roku i został ochrzczony 16 sierpnia. Rodzicami chrzestnymi zostali Elżbieta Kalous i Karol Kalous, babcia i krewny ze strony matki, a sakramentu udzielił ks. Hickiewicz (zapewne ks. kanonik Władysław Poraj Hickiewicz, proboszcz parafii św. Antoniego, uczestnik Powstania Styczniowego).
Dyplomata, dziennikarz, działacz niepodległościowy
Instytut Pileckiego przypomniał, że Aleksander Ładoś był dyplomatą, dziennikarzem i działaczem niepodległościowym, związanym z ruchem ludowym. "Po wybuchu I wojny światowej współorganizował Legion Wschodni. Aresztowany i zmuszony do emigracji, znalazł się w Szwajcarii, gdzie dokończył studia. W 1919 r. powrócił do Polski i podjął pracę w MSZ, początkowo w wydziale prasowym. Uczestniczył w polsko-sowieckich rokowaniach pokojowych w Rydze. Następnie został ambasadorem na Łotwie. Jako ludowiec i krytyk Piłsudskiego, po 1926 roku został zdegradowany, a w 1931 całkowicie zwolniony z MSZ, zajął się dziennikarstwem. Jego postawa zwróciła uwagę gen. Władysława Sikorskiego, co po klęsce wrześniowej w 1939 roku zaowocowało stanowiskiem ministra bez teki w nowoutworzonym rządzie Sikorskiego, a następnie misją dyplomatyczną w szwajcarskim Bernie. To tam właśnie Ładoś prowadził swoją działalność na rzecz ratowania Żydów od Zagłady, wspierany przez emigracyjny Rząd RP" - napisano w informacji prasowej.
Nie doczekał się tytułu Sprawiedliwego
Po zakończeniu wojny i cofnięciu przez Szwajcarię uznania dla Rządu RP w Londynie, Ładoś podał się do dymisji i pozostał na emigracji. Do Polski powrócił w 1960 r. i zajął się spisywaniem wspomnień, których nie ukończył. Zmarł trzy lata później - 29 grudnia 1963 roku. Instytut Pileckiego podkreślił, że "do dziś nie doczekał się tytułu Sprawiedliwego wśród Narodów Świata, choć Instytut Yad Vashem uznał wartość koordynowanej przez niego akcji, nadając tytuł Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata Konstantemu Rokickiemu". "W 2019 r. prezydent RP Andrzej Duda odznaczył Aleksandra Ładosia medalem Virtus et Fraternitas, przyznawanym na wniosek Instytutu Pileckiego za zasługi w ratowaniu obywateli polskich w czasach wojny i totalitaryzmów. Sejm RP w specjalnej uchwale ustanowił rok 2021 Rokiem Grupy Ładosia" - przypomniano.
Grupa Ładosia
Podczas II wojny światowej nieformalna grupa, składająca się z polskich dyplomatów – przedstawicieli poselstwa RP w Bernie, a także działaczy organizacji żydowskich, współdziałała w celu ratowania polskich i europejskich Żydów. Począwszy od 1941 r. aż do końca 1943 r. jej członkowie nielegalnie kupowali, sporządzali i dostarczali osobom zagrożonym Zagładą sfałszowane dokumenty oraz poświadczenia obywatelstwa czterech państw Ameryki Łacińskiej. Paszporty Paragwaju, Hondurasu, Haiti i Peru dawały ich właścicielom szansę ocalenia, chroniąc ich przed wywózką do obozów śmierci na terenach okupowanych przez III Rzeszę. Szacuje się, że Grupa Ładosia mogła wystawić paszporty nawet 10 tys. Żydom zagrożonym Zagładą. Była to jedna z największych akcji ratunkowych, zorganizowanych podczas Holokaustu. Oprócz Aleksandra Ładosia - który jako szef polskiej placówki w Bernie był naturalnym liderem grupy - w akcję paszportową byli zaangażowani jeszcze: jego zastępca Stefan Ryniewicz, konsul Konstanty Rokicki, dyplomata Juliusz Kühl, oraz przedstawiciele organizacji żydowskich Abraham Silberschein i Chaim Eiss.
W grudniu 2019 r. Instytut Pileckiego opublikował Listę Ładosia, naukowe opracowanie imiennej listy ponad 3 tys. osób narodowości żydowskiej, którym podczas II wojny światowej w polskiej placówce dyplomatycznej w Szwajcarii wystawiono fałszywe paszporty latynoamerykańskie. W ramach przedsięwzięcia realizowanego przez Instytut Pileckiego z ambasadą RP w Szwajcarii, przeprowadzono kwerendy w archiwach całego świata, zbadano spuścizny osób prywatnych, znajdując zarówno same paszporty, jak i inne dokumenty potwierdzające wytwarzanie fałszywych dowodów tożsamości. Cennym znaleziskiem były też akta śledztwa prowadzonego w tej sprawie przez szwajcarską policję oraz wykazy osób z obozów internowania, do których Niemcy kierowali obywateli państw neutralnych. Zaktualizowane wydanie w języku angielskim ukazało się w lutym 2020 r. pod patronatem Światowego Kongresu Żydów (World Jewish Congress).
Cała publikacja dostępna jest online w języku polskim i angielskim. Wersja polska: http://paszportyzycia.pl/wp-content/uploads/2021/04/lista-ladosia-ksiazka-pl-s.pdf. Wersja angielska: http://paszportyzycia.pl/wp-content/uploads/2021/04/the-lados-list-book-eng.pdf
Instytut Pileckiego od 2018 roku popularyzuje wiedzę o akcji polskich dyplomatów. Przygotowaną przez Instytut wystawę "Paszporty" eksponowano dotychczas w Szwajcarii, Izraelu, Czechach i Słowenii. Promocja angielskiego wydania Listy Ładosia umożliwiła przedstawienie akcji paszportowej w Londynie, Nowym Jorku, Connecticut i Berlinie, a także do wymiany wiedzy i informacji z dziennikarzami, badaczami oraz potomkami posiadaczy paszportów. Instytut Pileckiego stale organizuje międzynarodowe debaty, konferencje i spotkania poświęcone działalności Grupy Ładosia, stworzył też, we współpracy z Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau, stronę internetową paszportyzycia.pl/passportsforlife.pl poświęconą akcji paszportowej, dostępną w języku polskim, angielskim i niemieckim. http://paszportyzycia.pl/.
PAP/dad