Prof. Igor Kąkolewski, dyrektor Centrum Badań Historycznych PAN, wyjaśnił, że podstawą sukcesu takich projektów jest stawianie pytań o to, co łączy, a nie tylko o kwestie konfliktowe. - Nie należy ograniczać się do dramatycznych wydarzeń XX wieku, takich jak zbrodnia wołyńska czy akcja "Wisła". Historia polsko-ukraińska jest znacznie bogatsza i obejmuje wiele okresów współpracy i wspólnego dziedzictwa kulturowego - zaznaczył.
Międzynarodowa współpraca naukowa
Projekt podręcznika polsko-ukraińskiego czerpie inspirację z sukcesu polsko-niemieckiego projektu podręcznika historycznego pt. "Europa. Nasza historia", realizowanego w latach 2008-2020. Inicjatywa ta, zainicjowana przez ówczesnych ministrów spraw zagranicznych Polski i Niemiec, pokazała, że praca zespołów historyków z różnych krajów może przynieść efektywne narzędzie edukacyjne oparte na rzetelnych badaniach i otwartym dialogu. W ramach współpracy PAN z niemieckim Leibniz-Institut für Bildungsmedien opracowano cztery tomy podręcznika, które zyskały uznanie zarówno w Polsce, jak i w Niemczech.
Podobne podejście planowane jest w przypadku projektu polsko-ukraińskiego. Wiceprezes PAN, prof. Mirosława Ostrowska, poinformowała, że przygotowania znajdują się obecnie na etapie formalnym. Instytut Studiów Politycznych PAN złożył już aplikację do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, a dodatkowo instytucje partnerskie, w tym Leibniz-Institut oraz Polsko-Niemiecka Fundacja na rzecz Nauki (PNFN), rozważają wsparcie finansowe i organizacyjne projektu.
Wieloetapowy proces powstawania podręcznika
Jak wyjaśniła prof. Ostrowska, opracowanie podręcznika historycznego to proces wieloetapowy. Pierwszym krokiem są badania naukowe i konsultacje z ekspertami, które pozwolą określić wspólne podejście do kluczowych wydarzeń historycznych. Następnie odbędzie się organizacja warsztatów międzynarodowych, na których nauczyciele i historycy będą mogli wymieniać się doświadczeniami. Na tej podstawie powstaną materiały edukacyjne, które po przetestowaniu zostaną włączone do podręcznika.
Współpraca z ukraińskimi badaczami odgrywa w tym projekcie kluczową rolę. Już od prawie dwóch lat zespoły historyków z Polski, Ukrainy i Niemiec wspólnie opracowują pomocnicze materiały do nauczania historii. Prof. Kąkolewski podkreśla, że oddolna potrzeba stworzenia takich materiałów jest wyraźna po stronie ukraińskiej. - To społeczeństwo obywatelskie, środowiska oświatowe i naukowe nadają impuls, a polityka powinna na te sygnały odpowiednio reagować” – dodał.
Wyzwania stojące przed projektem
Jednym z największych wyzwań w przygotowaniu polsko-ukraińskiego podręcznika do historii są różnice w narracjach historycznych obu krajów oraz napięcia polityczne. Prof. Ostrowska zaznaczyła, że logistyka projektu i skoordynowanie pracy międzynarodowych zespołów badawczych również będzie wyzwaniem. Jednak głównym celem jest znalezienie wspólnych punktów odniesienia i promowanie zrozumienia, bez zamiatania trudnych tematów pod dywan.
Prof. Kąkolewski przypomniał, że podobne napięcia towarzyszyły także tworzeniu podręcznika polsko-niemieckiego, jednak udało się je pokonać dzięki szerokiej perspektywie i koncentracji na faktach oraz długoterminowej współpracy naukowej. Wskazał również na przykłady z przeszłości, gdy współżycie Polaków i Ukraińców w ramach Rzeczypospolitej Obojga Narodów charakteryzowało się współpracą w wieloetnicznym i wielowyznaniowym państwie.
Asymetria pamięci historycznej
Współczesne postrzeganie wydarzeń historycznych jest różne w Polsce i na Ukrainie. Prof. Andrij Portnow, w swojej publikacji „Polska-Ukraina: wspólna historia, asymetryczna pamięć”, zwraca uwagę na fakt, że podczas gdy w polskiej kulturze pamięci zbrodnia wołyńska zajmuje centralne miejsce, na Ukrainie dominuje narracja skupiona na relacjach z Rosją i dramatycznych wydarzeniach związanych z walką o niepodległość.
Prof. Kąkolewski zaznacza, że aby wspólny podręcznik mógł powstać, trzeba uwzględnić te asymetrie i poszukać obszarów wspólnej narracji, nie zapominając o trudnych kartach historii, takich jak akcja „Wisła”, która doprowadziła do masowych przesiedleń ludności ukraińskiej.
Znaczenie dialogu podręcznikowego
Dialog podręcznikowy jest postrzegany jako istotny element szerokiego porozumienia między narodami. W opinii ekspertów, opracowanie wspólnego podręcznika mogłoby przyczynić się do zmniejszenia napięć i budowy lepszej przyszłości opartej na wzajemnym szacunku i zrozumieniu historii.
„Wspólny podręcznik to nie tylko narzędzie edukacyjne, ale także wyraz woli dialogu i pojednania” – podsumował prof. Kąkolewski. Podkreślił, że współpraca historyków i edukatorów może być ważnym krokiem w budowaniu trwałych relacji między Polską a Ukrainą.