W związku z tym, że z inicjatywy USA obecnie prowadzone są negocjacje między władzami tego kraju a Rosją w sprawie trzeciego państwa - Ukrainy, obserwatorzy przypominają, jak jeszcze niedawno, w 1938 roku, zachodnie „demokracje” w podobny sposób decydowały razem z Hitlerem o losie Czechosłowacji, a w 1939 roku – już Hitler w parze ze Stalinem dzielili Polskę.
Następnie, podczas II wojny światowej, jeszcze przed jej zakończeniem, na konferencjach w Teheranie i Jałcie Stalin z zachodnimi sojusznikami podzielili na strefy wpływów całą Europę Wschodnią, a Polskę bez jej zgody pozbawili suwerenności. Aczkolwiek, dotyczyło to nie tylko losów państw, ale i wielu ludzi, ich praw, które zostały naruszone, ale w większości przypadków nie zostały przywrócone.
Do dziś wielu potomków Polaków, którzy do 1939 roku byli obywatelami II Rzeczypospolitej, mieszka za wschodnią granicą współczesnego państwa polskiego. A powrót w jego granice nie dla wszystkich jest łatwym zadaniem. O swoich doświadczeniach w tej kwestii mówi Edgard Czesław Skarżyński, urodzony w Białorusi, a właściwie w ZSRR.
W rozmowie z białorutenistą dr Viktarem Korbutem dla Polskiego Radia dla Zagranicy Czesław Skarżyński dzieli się doświadczeniem, które jest bardzo aktualne dla wielu naszych rodaków wobec kolejnych prób podziału między mocarstwa naszej części Europy.
Pochodzę z polskiej rodziny, która wskutek wydarzeń historycznych pozostała na terenach Związku Radzieckiego, a urodziłem się właśnie w Grodnie.
Skarżyńscy to ród, którego historia sięga XIII wieku. Istniało kilka jego gałęzi, ale gniazdo Skarżyńskich znajdowało się na pograniczu Mazowsza i Podlasia. Do dziś (w województwie podlaskim, w powiecie zambrowskim) istnieją miejscowości Stary Skarżyn i Nowy Skarżyn.
- Jako dziecko uczęszczałem z mamą do kościoła i pamiętam, że zawsze mówiono o Polsce. Moja babcia zawsze mówiła: „Tu Polska, Polska wróci!”. Po II wojnie światowej, część rodziny mojego dziadka przeniosła się do Polski. W latach 70. często odwiedzali nas krewni, bracia i siostry dziadka, który po zesłaniu na Syberię przeprowadził się do Polski. Do dziś moi kuzynowie mieszkają w Szczecinie oraz innych miejscowościach w Polsce, a także siostra mamy na Śląsku. Te kontakty zawsze były utrzymywane - mówi Czesław Skarżynski.
Obecnie Edgard Czesław Skarzyński jest mieszkańcem Warszawy, obywatelem Rzeczypospolitej Polskiej, prezesem Fundacji Polonia Union, której jednym z celów jest pomoc Polakom na Białorusi oraz na całym świecie w odzyskaniu polskiego obywatelstwa. Przypomnijmy, że po najeździe ZSRR na Polskę w roku 1939 oraz po konferencji jałtańskiej w roku 1945 roku (na której spotkali się przedstawiciele ZSRR, USA i Wielkiej Brytanii) ustalono nowy porządek światowy z nowymi granicami RP. Czesława Skarżyńskiego ten „nowy porządek” dotknął w sposób szczególny.
- Wielu Polaków znalazło się poza granicami przedwojennej Rzeczypospolitej Polskiej. Dotknęło to również mojej rodziny. Moi rodzice, urodzeni w II Rzeczypospolitej, na terenach, które obecnie są terenami Białorusi, będąc wówczas małoletnimi, posiadali obywatelstwo polskie. Wskutek najazdu Związku Radzieckiego na Rzeczpospolitą w 1939 roku oraz włączenia tych terenów do ZSRR, im także zostało narzucone obywatelstwo radzieckie - mówi.
Po zakończeniu II wojny światowej, zarówno Polska, jak i strona radziecka, zgodziły się na rozwiązanie sytuacji osób narodowości polskiej, które znalazły się na terenach ZSRR.
W czasopiśmie „Niepodległość i Pamięć” (2024, nr 4) wydawnictwa Muzeum Niepodległości w Warszawie ukazał się artykuł pt. „Stanisław Skarżyński (1896-1939) – uczestnik wojny polsko-bolszewickiej i obrony Grodna”. Przedstawiona została w tej publikacji sylwetka Stanisława Skarżyńskiego, syna Franciszka. To kawaler orderu wojennego Virtuti Militari, uczestnik bitew pod Wołominem, Izabelinem oraz Radzyminem w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r., w okresie międzywojennym osadnik wojskowy na Grodzieńszczyźnie, a także obrońca Grodna. Został rozstrzelany przez NKWD w dniu 20 września 1939 roku.
Rodzice Edgarda Czesława Skarzyńskiego nie „wrócili” do Polski. Zrobił to ich syn, ale to potrwało…
- Wróciłem do kraju ojczystego i natknąłem się na pewne trudności. Artykuł 52. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej głosi, iż osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone, może osiedlić się w Polsce na stałe.
Były to lata 2004-2005. Nie mogłem pogodzić się z tym, że muszę ubiegać się o obywatelstwo polskie, składając wniosek o nadanie obywatelstwa polskiego. Nie poszedłem na skróty i nie ubiegałem się o nadanie obywatelstwa polskiego przez prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej -mówi Czesław Skarżyński.
Edgard Czesław Skarżyński.
W tamtym czasie nawet ci, którzy urodzili się przed 1939 rokiem w II Rzeczypospolitej lub ich potomkowie, musieli ponownie ubiegać się o nadanie obywatelstwa RP poprzez złożenie wniosku do prezydenta. Edgard Czesław Skarżyński przyjął stanowczą postawę.
- Stałem na stanowisku, że obywatelstwo polskie nabyłem w chwili urodzenia z mocy prawa krwi, co ostatecznie uznał i stwierdził w odpowiedniej decyzji minister spraw wewnętrznych i administracji Rzeczypospolitej Polskiej. Jednakże, wówczas obowiązująca ustawa nie przewidywała przepisów ani rozwiązań ustawowych dotyczących procedury przywrócenia obywatelstwa polskiego. Postanowiłem jednak doprowadzić do przywrócenia obywatelstwa polskiego, nabytego przez urodzenie od rodziców będących obywatelami Polski. Wymagało to zmiany obowiązującej wówczas ustawy o obywatelstwie polskim z 1962 roku.
Jednoosobowo podjąłem się inicjatywy i wyzwania zmiany przepisów w zakresie odzyskania obywatelstwa polskiego, zainicjowałem procedurę tych zmian. Trwało to niemal osiem lat. W obliczu braku w prawie polskim przepisów regulujących tryb odzyskania obywatelstwa polskiego wg. obowiązującej konstytucyjnej zasady prawa krwi (ius sanguinis) przez osoby pochodzenia polskiego mieszkające poza granicami kraju – co stanowiło dyskryminację tej grupy osób – jednoosobowo podjąłem inicjatywę zmian w prawie w zakresie trybu odzyskania obywatelstwa polskiego. Konsekwentnie i skutecznie kontynuowałem jednoosobowo przez siebie zainicjowane działania, a po wyczerpaniu całej procedury administracyjnej i sądowej doprowadziłem do wniesienia do Trybunału Konstytucyjnego RP skargi konstytucyjnej o niezgodności wówczas obowiązujących przepisów w zakresie trybu odzyskania obywatelstwa polskiego przez osoby pochodzenia polskiego z zapisami Konstytucji RP - mówi Czesław Skarżyński.
Inicjatywa ta znalazła poparcie wśród konstytucjonalistów i prawników oraz miała szeroki rozgłos medialny w latach 2005–2010. Doprowadziło to do zmiany opinii publiczne, a w końcu do rozpoznania mojej inicjatywy na posiedzeniu plenarnym Senatu Rzeczypospolitej Polskiej.
Działania te przyczyniły się w znacznym stopniu do tego, że w 2009 roku Sejm Rzeczypospolitej uchwalił nową ustawę o obywatelstwie polskim, której przepisy częściowo uwzględniały postulaty dotyczące trybu odzyskiwania obywatelstwa polskiego przez osoby polskiego pochodzenia. Jednakże ta ustawa została w 2010 roku zaskarżona do Trybunału Konstytucyjnego przez ówczesnego prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Lecha Kaczyńskiego, który argumentował, że przepisy rozszerzały zakres przesłanek uznania obywatelstwa polskiego oraz uszczuplały konstytucyjną prerogatywę prezydenta w zakresie nadawania obywatelstwa polskiego.
Po roku, w styczniu 2012roku, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że artykuł 30. nowej ustawy o obywatelstwie polskim z kwietnia 2009 roku, który stanowi, iż za obywatela polskiego uznaje się osobę, mającą polskie pochodzenie i zamieszkującą w Polsce przez co najmniej dwa lata, nie jest aktem uznaniowym, lecz wymaga decyzji wydanej przez wojewodę właściwego. Dzięki temu udało się zmienić przepisy ustawy, a z tej możliwości skorzystało i nadal korzysta wielu naszych rodaków rozsianych po świecie.
Warto poznać szczegóły zmian ustawodawstwa w zakresie odzyskiwania obywatelstwa polskiego przez osoby polskiego pochodzenia mieszkające poza granicami kraju, zgodnie z konstytucyjną zasadą prawa krwi.
Tymczasem Edgard Czesław Skarzyński nie poprzestał na osiągniętym celu.
- W tym zakresie pomagamy naszym rodakom znajdującym się w podobnej sytuacji – ws. przywróceniem obywatelstwa. Osoba zainteresowana ma obowiązek udowodnienia swojego pochodzenia polskiego, czyli udowodnienia swojego rodowodu historycznego. Jednak to są sprawy poniekąd zawiłe - tłumaczy.
Symboliczne jest to, że początkowo fundacja zajmująca się tymi zagadnieniami nosiła nazwę Solidarność Wschód, symbolizując solidarność z Polakami na Wschodzie. Jednak z czasem działalność fundacji – obecnie Polonia Union – rozszerzyła się. Edgard Czesław Skarżyński przypomina, że około 20 milionów osób polskiego pochodzenia żyje w różnych krajach świata.
W obecnej sytuacji, w warunkach zapotrzebowania na pracowników na polskim rynku pracy, pozyskiwanie ich spośród naszych rodaków rozsianych po świecie jest najbardziej naturalnym sposobem pozyskania nowych pracowników. Ten postulat jest jednym z wiodących celów działalności naszej fundacji i pozostaje aktualny także dzisiaj.
Premier Donald Tusk, ogłaszając strategię migracyjną, stwierdził, że jej celem będzie m.in. powrót do Polski Polaków mieszkających poza granicami kraju.
Viktar Korbut