W 1372 roku nazwa miasta została po raz pierwszy wymieniona w źródłach pisanych – w „Kronice Liwońskiej” Hermanna von Wartberge. Według legendy, nazwa Kiejdan pochodzi od imienia jego założyciela, bogatego kupca Kejdangena. W 1590 roku Kiejdany otrzymały prawa miejskie. Później weszły w posiadanie hetmana wielkiego litewskiego Krzysztofa Radziwiłła, który z miasta uczynił rodzinną siedzibę i symbol potęgi rodu. Politykę ojca kontynuował jego syn Janusz Radziwiłł. Był to najlepszy okres w historii Kiejdan, gdyż miasto stało się drugim po Wilnie najważniejszym miastem Wielkiego Księstwa Litewskiego.
W świadomości Polaków Kiejdany istnieją dzięki sienkiewiczowskiej Trylogii. Janusz Radziwiłł, wojewoda wileński i hetman wielki litewski, oddał Litwę pod protektorat szwedzki, co Henryk Sienkiewicz opisał w „Potopie”.
Kiejdany. Pomnik Układów Kiejdańskich Foto: Mirek Osip-Pokrywka
Kiejdany związane są też z Czesławem Miłoszem. Polski noblista urodził się 30 czerwca 1911 roku w dworze w Szetejniach nad Niewiażą, około 13 km na północ od Kiejdan. Publikowana w paryskiej Kulturze powieść „Dolina Issy” inspirowana jest przeżyciami z dzieciństwa poety, a mityczna Issa to włąsnie rzeka Niewiaża. Dziś na kiejdańskiej Starówce jest uliczka Czesława Miłosza, a sam w 1990 roku otrzymał honorowe obywatelstwo miasta.
Czy dziś w Kiejdanach zachowały się zabytki z czasów ich świetności? Co w tym mieście jest najważniejszym śladem polskiego dziedzictwa na Wschodzie – zachowana architektura, budowle pozostałe po rodzie Radziwiłłów, czy może atmosfera miasteczka? Na te pytania odpowiada Mirek Osip-Pokrywka, znawca Kresów, współautor między innymi „Leksykonu Zabytków Architektury Kresów Wschodnich”.
Cykl "Śladami polskiego dziedzictwa na Wschodzie" powstaje we współpracy z Fundacją Pomoc Polakom na Wschodzie.
Audycja finansowana jest ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w ramach Zadania publicznego dotyczącego pomocy Polonii i Polakom za granicą.
Audycję zrealizowała Magdalena Górecka-Balcer.
Teksty czytał Janusz Szydłowski.
Do wysłuchania programu zaprasza Ewa Plisiecka.