W uchwale Senat podkreśla, że Karski "przyjął na siebie misję poinformowania świata o Zagładzie Żydów. By móc odegrać rolę naocznego świadka, przedostał się do warszawskiego getta".
24 kwietnia przypada setna rocznica urodzin Wielkiego Polaka, a rok 2014 został oficjalnie ogłoszony przez Sejm rokiem Jana Karskiego.
Warszawa uczci Jana Karskiego
Zabytkowy tramwaj, wystawa, debata oraz wizualizacja poświęcona Janowi Karskiemu. W rocznicę urodzin emisariusza Polskiego Państwa Podziemnego na Zachód Warszawa uczci jego pamięć.
Patronat medialny nad obchodami objęło Polskie Radio.
Marek Stremecki, rzecznik Muzeum Historii Polski, które organizuje uroczystości rocznicowe, tłumaczy, że pierwszym elementem, przypominającym o Janie Karskim będzie specjalny tramwaj jeżdżący po ulicach stolicy. Wyruszy on w południe z Placu Narutowicza i będzie w nim można zagrać w szachy - ulubioną grę Jana Karskiego. Będą tam też rozdawane ulotki i informacje o najważniejszych jego działaniach.
TVN24/x-news
Marek Stremecki dodaje, że elementem upamiętnienia Jana Karskiego będzie poświęcona mu wystawa na Dworcu Centralnym. Składa się ona z 22 plansz, na których umieszczone są zdjęcia ukazujące Karskiego w różnych okresach życia, zamieszczone są też tam informacje dotyczące jego działalności.
Warszawskie uroczystości zakończy o 18:00 debata w Kinie Kultura z byłym ambasadorem Izraela w Polsce Szewachem Weissem pod tytułem "Dlaczego Zachód milczał" oraz o 20:30 pokaz video o Janie Karskim, który odbędzie na gmachu Polskiej Akademii Nauk na Krakowskim Przedmieściu.
"Zrobił wszystko by ocalić drugiego człowieka"
- Jan Karski próbował powstrzymać zagładę Żydów - przypominał dyrektor Muzeum Historii Polski Robert Kostro. Podkreślał, że robił on więcej niż tylko wypełnił rozkazy, ponieważ z własnej inicjatywy przedostał się do getta warszawskiego, by zebrać informacje na temat tragicznego losu Żydów. Jego zdaniem Jan Karski "zrobił wszystko by ocalić drugiego człowieka".
Ambasador Polski w Stanach Zjednoczonych Ryszard Schnepf wspominał, że Jan Karski niezwykle przeżywał kwestię swojego zaangażowania w pomoc Żydom. Podkreślał, że do końca życia wspominał swoją wizytę w getcie warszawskim i bezsilność wobec śmierci młodego żydowskiego chłopca. - Zarazem - mówi ambasador Schnepf - Jan Karski nie sprawiał wrażenie bohatera, i w dodatku nie do końca sobie zdawał sprawę jak wielka i ważna była jego misja.
100. urodziny Jana Karskiego w radiowej Jedynce >>>
Obchody w USA
Na cmentarzu Mount Olivet w Waszyngtonie, gdzie spoczywa Jan Karski, odbyły się w środę uroczystości współorganizowane przez Jan Karski Institute for Tolerance and Dialogue.
Udział w nich wzięli dyplomaci, wojskowi oraz pracownicy ambasady i konsulatu RP w Waszyngtonie, a także przedstawiciel Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie i przedstawiciel Departamentu Stanu USA. Na grobie, w którym Karski spoczywa wraz z małżonką, złożono wieńce, a wartę honorową pełnili żołnierze z Ataszatu Obrony przy przedstawicielstwie RP w USA.
- Profesor Karski był nie tylko świadkiem Holokaustu - był również polskim żołnierzem, członkiem polskiego podziemia, kurierem, który przekazał na Zachód informacje o polskiej okupacji, cierpieniu i oporze. (...) Był także przez ponad 40 lat profesorem na Georgetown University, a także mężem, zapalonym szachistą i niezwykle inspirującym człowiekiem - powiedział Paweł Stefański, prezes Jan Karski Institute for Tolerance and Dialogue.
Pamiętają o swoim profesorze
Z okazji 100-lecia urodzin Karskiego specjalny program przygotowała też uczelnia, na której Karski obronił doktorat w 1952 r., a następnie wykładał przez 40 lat w prestiżowej Szkole Służby Zagranicznej (Edmund A. Walsh School of Foreign Service) aż do śmierci w 2000 r. Karski prowadził m.in. wykłady o polityce krajów Europy Środkowo-Wschodniej, miał też zajęcia z teorii komunizmu.
W czwartek na Georgetown University odbędzie się m.in. seminarium o Karskim i pokaz fragmentu sztuki na podstawie jego wojennych wspomnień. Ponadto pokazywana jest wystawa pamiątek, w tym zdjęć, listów oraz pierwszego, redaktorskiego wydania "Tajnego państwa" z 1944 roku.
Bohaterska biografia
\Właściwe nazwisko Karskiego to Jan Kozielewski. Uczył się w gimnazjum w Łodzi, był członkiem Sodalicji Mariańskiej. Po ukończeniu w 1935 roku studiów prawniczych i dyplomatycznych na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie pracował jako urzędnik Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
W 1936 roku ukończył kurs oficerski w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. We wrześniu 1939 roku służył w oddziale artylerii konnej. Dostał się najpierw do niewoli sowieckiej, a potem, po wymianie jeńców, do niewoli niemieckiej, z której zbiegł.
Wrócił do Warszawy, gdzie rozpoczął działalność konspiracyjną. Ze względu na doskonałą pamięć i znajomość języków obcych powierzono mu obowiązki politycznego kuriera władz Polskiego Państwa Podziemnego.
Jan Karski w Radiach Wolności >>>
W styczniu 1940 roku udał się jako kurier i emisariusz do władz Rzeczypospolitej na uchodźstwie, we Francji.
W czasie kolejnej misji do Francji, w czerwcu 1940 roku został aresztowany przez Gestapo na Słowacji Po brutalnych przesłuchaniach próbował popełnić samobójstwo, obawiając się, że podczas kolejnych tortur może zdradzić Niemcom istotne informacje o polskim podziemiu. Odratowany, trafił do więziennego szpitala w Nowym Sączu, z którego został uwolniony dzięki akcji Związku Walki Zbrojnej.
Z okazji 100. rocznicy urodzin Jana Karskiego także Muzeum Miasta Łodzi zmodernizowało Gabinet prof. Jana Karskiego. Nowa ekspozycja pt. "...więcej niż bohater" zostanie otwarta 24 kwietnia, w dniu setnej rocznicy urodzin legendarnego emisariusza Polskiego Państwa Podziemnego (PAP/Grzegorz Michałowski)
Prawda o Zagładzie
Jesienią 1942 roku pod pseudonimem Jan Karski, którego odtąd stale używał, wyruszył w kolejną misję, tym razem do Wielkiej Brytanii, gdzie spotyka się z gen, Sikorskim. Jednym z jego głównych zadań było poinformowanie aliantów o tragicznej sytuacji ludności żydowskiej pod okupacją niemiecką. Zbierając informacje na ten temat, dwukrotnie przedostał się do warszawskiego getta, a także do obozu przejściowego w Izbicy, z którego Żydzi kierowani byli do obozów zagłady. Na podstawie jego relacji i dokumentów minister spraw zagranicznych Edward Raczyński przedstawił w grudniu 1942 aliantom notę o objętości broszury "Masowa eksterminacja Żydów w Polsce okupowanej przez Niemców".
Wstrząsającą relację naocznego świadka przekazał Karski wielu amerykańskim i brytyjskim politykom, dziennikarzom i artystom. Spotkał się miedzy innymi z ministrem spraw zagranicznych rządu brytyjskiego Anthony'm Edenem oraz w 1943 roku z prezydentem USA Franklinem Delano Rooseveltem oraz przedstawicielami amerykańskich organizacji żydowskich. Jednak jego dramatyczne apele o ratunek dla narodu żydowskiego nie przyniosły rezultatów - większość rozmówców nie dowierzała jego doniesieniom lub je ignorowała.
Google uczciło 100. rocznicę urodzin Jana Karskiego
Zachodni przywódcy, a nawet niektórzy liderzy organizacji żydowskich w USA, nie dawali wiary jego wstrząsającym relacjom o Holokauście. Nie wpłynęły one na politykę państw sprzymierzonych w czasie wojny, opierającą się na założeniu, że jedynym sposobem uratowania Żydów jest pokonanie najpierw nazistowskich Niemiec.
"Tajne państwo"
Jan Karski pracował nad scenariuszem filmu o Polskim Państwie Podziemnym, do jego planowanej realizacji w Hollywood nie doszło. Po wojnie Jan Karski zdecydował się pozostać na emigracji w Stanach Zjednoczonych. Podjął w 1948 roku studia z zakresu nauk politycznych i obronił doktorat na Uniwersytecie Georgetown w Waszyngtonie, gdzie od 1957 roku jako profesor wykładał stosunki międzynarodowe i teorię komunizmu. Wśród jego studentów znalazł się między innymi przyszły prezydent Bill Clinton.
Jan Karski był również autorem kilku książek. Najsłynniejsza z nich, "Tajne państwo" ("Story of a Secret State"), została opublikowana w 1944 roku w USA i stała się bestsellerem, przetłumaczonym na wiele języków.
Książka opowiada o wojennych losach Karskiego - jego misjach kurierskich, ujęciu przez Gestapo, torturach i uwolnieniu przez podziemie. Przedstawia też strukturę Polskiego Państwa Podziemnego i wojenną codzienność.
Książka Jana Karskiego na antenie radiowej Jedynki >>>
Karski pisał ją pomiędzy marcem a sierpniem 1944 roku w wynajętym przez polską ambasadę pokoju na Manhattanie. W promocję zaangażowano Emery'ego Reevesa, agenta literackiego reprezentującego w Ameryce m.in. Winstona Churchilla.
Książka zrobiła furorę na amerykańskim rynku. Osiągnęła nakład 360 tys. egzemplarzy, podpisano kontrakty na jej wydanie w językach: szwedzkim, norweskim, duńskim, francuskim, hiszpańskim, portugalskim i arabskim. Sytuacja zmieniła się po Jałcie - książka krytykująca ZSRR i Stalina stała się niewygodna. Wokół książki Karskiego zaczęła narastać atmosfera niechęci, a edytorzy zaczęli wycofywać się z kontraktów. "Tajne państwo" pozostało jednak na długie lata jedną z niewielu wiarygodnych, dostępnych na Zachodzie prac opisujących okupacyjną rzeczywistości Polski.
Książka ta ukazała się w Polsce po raz pierwszy w 1999 roku, w 55 lat po amerykańskim pierwodruku.
Złota moneta kolekcjonerska o nominale 200 zł z wizerunkiem Jana Karskiego, zaprezentowana w Narodowym Banku Polskim w Warszawie (PAP/Jakub Kamiński)
Karski jest także autorem monografii "Wielkie mocarstwa wobec Polski 1919-1945. Od Wersalu do Jałty".
Przed śmiercią Karski pracował nad wspomnieniami ze spotkań z najbardziej znanymi postaciami polskiego ruchu oporu, politykami USA i Wielkiej Brytanii oraz działaczami żydowskimi.
Przerwanie milczenia
Przez wiele lat po wojnie Jan Karski nie mówił o swoich wojennych przeżyciach. Przerwał milczenie dopiero na przełomie lat 70. i 80. gdy wystąpił w filmie Lanzmanna "Shoah" (1978) oraz wygłosił referat poświęconych swojej misji na Międzynarodowej Konferencji Wyzwolicieli Obozów Koncentracyjnych (1981).
Jan Karski otrzymał wiele prestiżowych wyróżnień - uhonorowano go między innymi tytułem "Sprawiedliwego wśród Narodów Świata", osiem uczelni polskich i zagranicznych przyznało mu doktoraty honoris causa, był kawalerem orderów Virtuti Militari (1943 r.) i Orderu Orła Białego (1995), honorowym obywatelem Izraela oraz Łodzi.
Doceniony po latach
W 1998 roku izraelski Instytut Pamięci Yad Vashem zgłosił jego kandydaturę do Pokojowej Nagrody Nobla.
Karski ufundował w 1992 roku nagrodę im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej (jego żony) przyznawaną co roku wspólnie przez Institute for Jewish Research (YIVO) w Nowym Jorku i Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie autorom publikacji przedstawiających rolę i wkład Żydów polskich w polską kulturę.
HISTORIA w portalu PolskieRadio.pl >>>
Jan Karski zmarł 13 lipca 2000 w Waszyngtonie.
W 2007 r. w Nowym Jorku odsłonięto pomnik Jana Karskiego, a w 2009 w Łodzi.
W 2012 r. prezydent USA Barack Obama uhonorował pośmiertnie Karskiego Medalem Wolności, najwyższym cywilnym odznaczeniem amerykańskim. W tym samym roku Muzeum Historii Polski uruchomiło stronę internetową poświęconą Janowi Karskiemu, a w 2013 zaprezentowało wystawę "Jan Karski. Człowiek wolności", pokazywaną w kraju i za granicą.
pp/PAP/IAR