W budynku PASTY krzyżowały się wszystkie połączenia telefoniczne Berlina z okupacyjnymi władzami, a także z całym frontem wschodnim. Zdobycie gmachu miało dla powstańców znaczenie symboliczne i strategiczne.
Od początku powstania, żołnierze Armii Krajowej podejmowali próby odbicia obiektu przy Zielnej 37, obsadzonego przez niemieckich snajperów. Krwawe walki trwały 20 dni.
Skąd się wzięła kotwica i kim był Mały Powstaniec?
Ostatecznie, 20 sierpnia, budynek został zdobyty przez batalion "Kiliński" przy współudziale jednostek specjalnych i służb technicznych dowództwa I Obwodu i Okręgu Warszawskiego AK. Aby pokonać niemiecką załogę, powstańcy podpalali budynek za pomocą miotaczy ognia, zrobionych ze strażackich motopomp. Akcją dowodził osobiście dowódca batalionu "Kiliński" rotmistrz "Leliwa" - Henryk Leliwa-Roycewicz.
Po zdobyciu PASTY z budynku wyprowadzono 115. jeńców, w tym 7. niemieckich oficerów oraz 6. rannych żołnierzy. Zginęło 36. Niemców. Po stronie polskiej poległo 38 osób, a rannych zostało 63. Dane te nie obejmują osób cywilnych i strat innych placówek zlokalizowanych wokół PASTY, na przykład placówki przy ulicy Królewskiej 16 i żołnierzy innych oddziałów, którzy ochotniczo włączyli się do walki.
PASTA była przed wojną drugim po Prudentialu najwyższym budynkiem w Warszawie.
Przełomowy dzień walk
13 sierpnia powstańcy opanowali sąsiedni budynek przy ul. Królewskiej 16, odcinając w ten sposób załogę PASTy od garnizonu niemieckiego w Ogrodzie Saskim.
Późnym wieczorem 19 sierpnia, przez wyłomy w ścianach od strony ulic Próżnej i Bagno, rozpoczęto ostateczny atak na budynek. Grupa szturmowa, która doszła do pierwszego piętra, przebiła się na drugi koniec budynku i opuściła go przez wyłom wykonany w południowej ścianie. Wówczas powstańcy podpalili budynek za pomocą miotaczy ognia, zrobionych ze strażackich motopomp.
Po wejściu na ostatnie piętro, polskie grupy pościgowe nie znalazły tam Niemców, którzy ukryli się w pomieszczeniach piwnicznych. 20 sierpnia, nie widząc możliwości ucieczki z budynku, Niemcy poddali się.
Telewizja Republika Kalendarz Historyczny/You Tube
Sukcesy bojowe "Kilińskiego"
Poza zdobyciem PASTY batalion "Kiliński" wsławił się także zdobyciem Prudentialu i Poczty Głównej. W czasie powstania warszawskiego oddział ten po napływie ochotników osiągnął stan około 2 tysięcy żołnierzy (w godzinie "W" batalion liczył około 900 żołnierzy; uzbrojonych było około 10 procent z nich). Batalion "Kiliński" był niepokonany; do końca powstania, do momentu kapitulacji, jego żołnierze utrzymali się na zdobytych pozycjach.
Po wojnie budynek PASTY został odbudowany. Od 1960 roku był eksploatowany przez Warszawskie Zakłady Chemii Nieorganicznej „Stochem”, na podstawie decyzji ministerstwa przemysłu i handlu.
W 2000 roku premier Jerzy Buzek przekazał symboliczne klucze do gmachu PASTY w wieczyste władanie żołnierzom Światowemu Związkowi Żołnierzy Armii Krajowej.
W sierpniu 2003 roku na dachu budynku ustawiono kilkumetrowy Znak Polski Walczącej.
Na ostatnim piętrze PASTY znajduje się taras widokowy, który jest udostępniany dla zwiedzających w Noc Muzeów oraz 20 sierpnia - w rocznicę odbicia budynku przez powstańców.
Powstanie Warszawskie dzień po dniu - zobacz serwis specjalny Polskiego Radia>>>
IAR/iz