Hipolit Cegielski. Nauczyciel, który został fabrykantem

Hipolit Cegielski zmarł 30 listopada 1868 roku. Jego pogrzeb stał się jedną z największych manifestacji patriotycznych Polski doby zaborów. W czasie II wojny światowej jego grób został zniszczony przez Niemców. Cegielski pozostawił sobie bogatą spuścizną: założone przez niego zakłady przemysłowe i organizacje oświatowe przetrwały do dzisiaj.

Nauczyciel

Urodził się 6 stycznia 1813 roku w Ławkach koło Trzemeszna w rodzinie dzierżawcy majątku ziemskiego. Kiedy miał kilka lat, zmarła matka, a ojciec wkrótce zbankrutował. Rodzina popadła w długi. Młody Hipolit z konieczności musiał podjąć pracę już na etapie nauki w gimnazjach w Trzemesznie i w Poznaniu. Po zdaniu matury wyjechał na studia do Berlina, gdzie zgłębiał filozofię oraz filologię klasyczną. Samodzielnie badał także literaturę i historię Polski.

Po zakończeniu studiów w 1840 roku, wrócił do Poznania i objął posadę nauczyciela w Gimnazjum św. Marii Magdaleny, do którego sam wcześniej uczęszczał. Nauczał tam łaciny, greki, języka polskiego oraz historii i geografii. Jako nauczyciel aktywnie udzielał się w życiu społecznym Wielkopolski; publikował prace naukowe dotyczące dydaktyki, pedagogiki i lingwistyki.

Aktywista

W 1841 roku wraz z doktorem Karolem Marcinkowskim - prekursorem idei pracy organicznej w Wielkopolsce - oraz z Maciejem Mielżyńskim założył Towarzystwo Naukowej Pomocy dla Młodzieży Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Zadaniem organizacji było fundowanie stypendiów naukowych dla młodzieży pochodzącej z niezamożnych wielkopolskich rodzin. By otrzymać pomoc, należało spełnić ściśle określone warunki. Jakie to były kryteria? Dowiedz się tego z audycji "Kronika Polska".

Powstanie wielkopolskie 1846 roku

Cegielski był przeciwny działalności konspiracyjnej. Wszystko zmieniło się w 1846 roku, kiedy wybuchło powstanie wielkopolskie wymierzone w Królestwo Pruskie. Władze oświatowe wykryły patriotyczny spisek Ludwika Mierosławskiego i poleciły Cegielskiemu przeprowadzenie kontroli w domach uczniów. Cegielski kategorycznie odmówił wykonania polecenia, twierdząc, że to czyn niegodny Polaka i nauczyciela. Za tę decyzję został wydalony z pracy.

Pozbawiony posady, został zmuszony poszukiwać nowych źródeł utrzymania rodziny. Zarażony ideami pracy organicznej, postanowił działać według jej zasad.

Poznański bazar

Po klęsce powstania listopadowego i represjach, jakie po nim nastąpiły, wielu zwolenników zyskała idea pracy organicznej, według której walkę o niepodległości należało prowadzić nie drogą zbrojną, ale na płaszczyźnie kultury i gospodarki. Postulaty te trafiły na szczególnie podatny grunt właśnie w Wielkopolsce, gdzie od lat ograniczano prawa Polakom na terenie zaboru pruskiego i praktycznie wyrugowano język polski z przestrzeni publicznej. Ze względu na typowy rolniczy charakter regionu eksploatowanego najmocniej jak się dało przez Niemców, organicznicy dostrzegali potrzebę podniesienia poziomu kultury rolnej i rozwoju polskiego kupiectwa, by mogło konkurować z niemieckimi przedsiębiorcami.

Karol Marcinkowski. Jego "Bazar" był pierwszym polskim inkubatorem przedsiębiorczości

W tym celu w 1838 roku Karol Marcinkowski wraz z innymi działaczami społecznymi położył podwaliny pod budowę poznańskiego Hotelu Bazar, który stanowił własność polskiej spółki ziemiańskiej i inteligencji. W statucie spółki napisano, że jej celem jest podniesienie przemysłu i organizowanie działalności dobroczynnej. W regulaminie celowo nie wspomniano nic o działalności na rzecz polskości, by zapewnić sobie spokojne funkcjonowanie. W otwartym w 1842 roku Bazarze w samym centrum Poznania mieścił się hotel, restauracja, sala koncertowa oraz hale, w których zakładano polskie sklepy i warsztaty rzemieślnicze.

Poza tym w Bazarze spotykano się na licznych odczytach i intelektualnych dyskusjach. Hotel w krótkim okresie czasu stał się instytucją polskiego życia gospodarczego i kulturalnego. Nieprzypadkowo to właśnie tam, w 1846 roku, Cegielski założył swój pierwszy sklep z narzędziami rolniczymi.

Fabryka Maszyn Hipolita Cegielskiego

Przedsiębiorstwo odniosło niespodziewany sukces. Zaledwie w kilka lat po otwarciu, Cegielski musiał przenieść sklep w inne miejsce. W 1855 roku, w obliczu wciąż rozrastającego się zakładu, Cegielski kupił grunt, na którym stanęły hale fabryczne, dom mieszkalny i budynki gospodarcze. W ten sposób założył pierwszą w pełni nowoczesną fabrykę w Wielkopolsce. Już cztery lata później zatrudniał 400 pracowników, produkujących maszyny rolnicze, lokomobile i maszyny parowe do fabryk przemysłu spożywczego.

Fabrykant nie poprzestał tylko na produkcji maszyn. Swoją wiedzą techniczną dzielił się na łamach czasopisma "Przyroda i Przemysł". W 1858 roku zaczął wydawanie katalogów narzędzi rolniczych, do których każdorazowo dodawał rysunki i opisy urządzeń, które wywarły wielki wpływ na modernizację rolnictwa w Wielkopolsce. Produkty fabryki Cegielskiego były wystawiane na wszystkich większych krajowych i zagranicznych wystawach przemysłowych, zbierając liczne nagrody. Na jakich wystawach można było zobaczyć maszyny Cegielskiego i gdzie odniosły największe sukcesy? Kto pogratulował Wielkopolaninowi prężnego rozwoju fabryki? Posłuchaj audycji "Hipolit Cegielski - przemysłowiec, uczony".

Naukowiec i patriota

Cegielski nie zrezygnował ze swoich naukowych zainteresowań. W 1848 roku korzystając z zagwarantowanej podczas Wiosny Ludów wolności słowa, zaczął wydawać w języku polskim "Gazetę Polską". Pomimo tego, że tytuł przetrwał tylko dwa lata, wywarł wielki wpływ na podtrzymanie świadomości narodowej polskich mieszkańców Księstwa Poznańskiego. Rok później Cegielski został wybrany posłem na sejm pruski. Po zamknięciu przez władze pruskie "Gazety Polskiej", powołał do życia w latach 50. "Gońca Polskiego" i "Dziennik Poznański" wydawane w języku polskim.

Dochodami ze swojej fabryki wspierał organizacje naukowe. Finansował stypendia dla młodzieży, m.in. podopiecznym Towarzystwa Naukowej Pomocy. Sam był wiceprezesem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, które było jedyną polską instytucją naukową na terenie zaboru pruskiego. Zajmowało się kolekcjonowaniem księgozbiorów, dzieł sztuki, prowadziło badania w dziedzinie nauk przyrodniczo-matematycznych oraz organizowało wykłady w języku polskim, będące alternatywą dla kursów na niemieckich uczelniach. Z inicjatywy Cegielskiego powstała także Szkoła Realna w Poznaniu. Zasiadał także w poznańskiej Radzie Miejskiej, gdzie szczególny nacisk kładł na sprawy oświatowe.

Cegielski był także współtwórcą kas pożyczkowych finansujących rozwój regionalnego rolnictwa i przemysłu. W latach 60. został prezesem założonego przez siebie Centralnego Towarzystwa Gospodarczego, które miało na celu propagowanie nowoczesnych metod uprawy roli i ochronę polskich rolników przed władzą pruską.

seb/im