Wielki Czwartek. Pamiątka Ostatniej Wieczerzy

Ostatnia Wieczerza

Wielki Czwartek obchodzi się na pamiątkę Ostatniej Wieczerzy, którą spożył Jezus Chrystus ze swoimi dwunastoma uczniami - apostołami. Podczas spotkania podzielił się nimi z chlebem i winem. Częstując ich jedzeniem, wypowiedział słowa: "To jest ciało moje wydane za was. Czyńcie to samo na moją pamiątkę", ustanawiając tym samym sakrament Eucharystii i kapłaństwa. Zapowiedział także, że zostanie zdradzony przez jednego z uczniów oraz że wkrótce umrze w męczarniach. Proroctwo wypełniło się tuż po wieczerzy. Chrystus podczas modlitwy w ogrodzie oliwnym został aresztowany przez rzymskich strażników. Swojego mistrza wydał za trzydzieści srebrników jeden z apostołów - Judasz.

O teologicznym znaczeniu tego dnia dowiesz się z audycji Polskiego Radia "Wielki Czwartek" oraz "Prawosławne święta wielkanocne".

Nabożeństwa w Wielki Czwartek

Obecnie w Wielki Czwartek rano odprawiana jest msza krzyżma świętego. Biskup dokonuje wtedy poświęcenia olejów oraz udziela błogosławieństwa katechumenom - dorosłym osobom, które przygotowują się do przyjęcia chrztu. Wieczorem, na pamiatkę Ostatniej Wieczerzy, odprawiana jest Liturgia Wieczerzy Pańskiej. Oficjalnie kończy ona Wielki Post i otwiera Triduum Paschalne. W czasie nabożeństwa, po raz pierwszy od Środy Popielcowej, śpiewa się hymn "Chwała na wysokości", podczas którego biją kościelne dzwony, stopniowo zastępowane przez klekot małych drewnianych instrumentów - kołatek. Później kapłan zdejmuje z ołtarza świece, mszał, krzyż i obrusy, a Najświętszy Sakrament przenosi do pomieszczenia zwanego ciemnicą. Ten zwyczaj odnosi się do odarcia szat z Chrystusa.

Nieodłącznym elementem wielkoczwartkowej jest obrzęd umycia nóg, najczęściej ubogim lub starszym mężczyznom. W dawnej Polsce robili to biskupi, a nawet magnaci i królowie, jak np. Zygmunt III Waza. Był to gest wyrażający pokorę, miłość bliźniego i braterstwo. Następnie biedaków ubierano w najlepsze szaty i zapraszano na wykwintną ucztę. Służącymi tego dnia byli wyjątkowo monarcha i dworzanie. Gościom na zakończenie kolacji wręczano różne prezenty i pieniądze.

Droga Krzyżowa

Niegdyś w Wielki Czwartek licznie odwiedzano kalwarie, czyli zespoły kapliczek upamiętniających mękę Chrystusa. Zazwyczaj budowano je na wzgórzach. W takich miejscach odprawiano nabożeństwo zwane Drogą Krzyżową, którego początki sięgają XII wieku. Zatrzymując się przy każdej ze stacji, rozważa się dzieje Męki Pańskiej. Zostało one wymyślone przez jerozolimskich franciszkanów, chcących w ten sposób przybliżyć miejsca związane z ostatnimi chwilami życia Chrystusa przybywającym do Ziemi Świętej pielgrzymom. Nabożeństwo zyskało na popularności i już w średniowieczu przybyło do Polski. 

Najwięcej kalwarii powstało na ziemiach polskich w XVII i XVIII wieku. W swym zamyśle miały zastępować wiernym pielgrzymki do Ziemi Świętej. Najbardziej znaną polską kalwarią jest Kalwaria Zebrzydowska. Corocznie odbywa się tam okazała Droga Krzyżowa, gromadząca wiernych przybyłych nawet z odległych stron kraju. Podczas nabożeństwa w role postaci znanych z Biblii wcielają się parafianie.

Zwyczaje ludowe związane z Wielkim Czwartkiem

W dawnej Warszawie przygotowania do Triduum Paschalnego rozpoczynały się już w środę. Podczas porannego nabożeństwa kapłan po każdym odśpiewanym psalmie gasił jedną świecę aż do momentu nastania ciemności. Później uderzał psałterzem i brewiarzem o ławki i ołatrz, oznajmiając tym samym, że rozpoczęły się główne obchody Wielkiego Tygodnia. Na tę chwilę uparcie wyczekiwali chłopcy. Tłumacząc, że biorą przykład z duchownych, wpadali do kościoła czyniąc rwetes i zamieszanie oraz tłukli kijkami o ławki.

W przeszłości w całej Polsce, w środę, w Wielki Czwartek lub Piątek, odbywał się obrzęd zwany pogrzebem Judasza bądź judaszkami. Kukłę z workowego płótna wypychano trocinami lub różnymi śmieciami. Przed wschodem słońca wieszano ją na wysokim drzewie, by wraz z nastaniem dnia wszyscy mieszkańcy danej miejscowości mogli poznać oblicze zdrajcy. W Pruchniku na ziemi rzeszowskiej, przed nastaniem południa, Judasza odcinano ze stryczka. Wybrany sposród społeczności oskarżyciel i sędzia w jednym, wlókł go przez całą wieś, pozwalając, by gawiedź używając niewybrednego słownictwa, okładała kukłę kijami. Krakowscy żacy zawieszali Judasza na kościelnych wieżach. Wsie Górnego Śląska przemierzali chłopcy poprzebierani za diabłów, którzy targali za sobą kukłę Judasza. Odwiedzali gospodarzy, chwaląc się, że pojmali zdrajcę i żądali za ten czyn różnych przysmaków.

Obrzęd pogrzebu Judasza został zarejestrowany przez dziennikarza Polskiego Radia. Posłuchaj relacji.

Na ziemi łęczyckiej młodzi mężczyźni na drewnianym wózku wozili figurkę lub żywego koguta i święty obraz. Zachodząc do każdego obejścia, śpiewali pobożne pieśni, dostając w zamian jajka.

Na ziemi tarnowsko-rzeszowskiej od Wielkiego Czwartku do Wielkiej Soboty rzemieślnicy nie wykonywali żadnych prac. Rolnicy ograniczali się do wykonania tych najbardziej potrzebnych. W tych stronach utrzymywano, że w Wielkim Tygodniu do spowiedzi przystępują jedynie osoby ze szczególnie ciężkimi grzechami, dlatego starano się wcześniej pójść do spowiedzi wielkanocnej.

W Wielki Czwartek po powrocie z liturgii zasiadano do wieczerzy złożonej wyłącznie z ryb. Po posiłku niektórzy zaczynali utrzymywać ścisły post aż do Wielkiej Soboty, posilając się przez ten czas jedynie wodą święconą.

Niezależnie od regionu Wielki Czwartek zwiastował początek bezpośrednich przygotowań do Wielkanocy. Rozpoczynało się intensywne gotowanie i sprzątanie.

seb

Barbara Ogrodowska, Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne, wyd. 2010, Oskar Kolberg, Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce: Chełmskie (wyd. 1890), Kaliskie (wyd. 1890), Kujawy (wyd. 1867), Krakowskie (wyd. 1871), Łęczyckie (wyd. 1964), Mazowsze, cz. I (wyd. 1963), Lubelskie (wyd. 1888), Przemyskie (wyd. 1964), Sanocko-Krośnieńskie (wyd. 1964), Śląsk (wyd. 1965),Tarnowsko-Rzeszowskie (wyd. 1964), Wielkie Księstwo Poznańskie (wyd. 1967).