8 grudnia 1894 roku urodził się Jan Krzeptowski z rodu Gąsieniców, znany pod przydomkiem Sabały. Był jednym z pierwszych przewodników tatrzańskich, ale również ludowym artystą – gawędziarzem, skrzypkiem i pieśniarzem.
Młodość pełna przygód
Życie Sabały jest owiane mgłą tajemnicy. W latach młodości utrzymywał się z kłusownictwa, a nawet miał podejmować się zbójnickiego fachu. Zbójnictwo i polowania na dzikie zwierzęta były powszechnymi zajęciami w pierwszej połowie XIX wieku w Tatrach, zanim zostały odkryte turystyczne walory Zakopanego. Kłusownictwo doprowadziło niemal wytępienia populacji kozic górskich.
Kozica, świstak i pionierska ustawa o ochronie zwierząt
W 1846 roku Sabała zapisał chlubną kartę w swoim życiorysie jako uczestnik powstania chochołowskiego. Zryw niepodległościowy polskich górali został szybko stłumiony przez Austriaków, a dla samego Krzeptowskiego zakończył się kilkumiesięcznym pobytem w więzieniu. Krewki góral ustatkował się niedługo później, gdy poślubił Teresę Wilczakównę i osiadł w Kościelisku, gdzie rozpoczął spokojne życie gospodarza.
Legenda Tatr
Życie Sabały odmieniło się wraz z rozwojem zainteresowania Tatrami, które rozpoczęło się w drugiej połowie XIX wieku. Spośród podgórskich wsi najbardziej zyskało na nim Zakopane, które w krótkim czasie zostało uzdrowiskiem i jedną z najpopularniejszych miejscowości turystycznych na ziemiach polskich.
Nie tylko walory przyrodnicze decydowały o powodzeniu wypoczynku pod Tatrami. Licznie przybywających artystów i uczonych zachwycił także podhalański lud.
– Wolni chłopi, z bardzo charakterystyczną kulturą, odrębną gwarą, muzyką i zwyczajami byli kolejnym elementem, którzy przyciągał ludzi przyjeżdżających dla poratowania zdrowia i wypoczynku – wyjaśniał Maciej Krupa w audycji Polskiego Radia z 2015 roku.
43:37 klub_trojki_8_12_2015.mp3 O historii i micie Zakopanego w audycji Michała Nogasia z cyklu "Klub Trójki" opowiedział Maciej Krupa, autor książki "Kroniki zakopiańskie". (PR, 8.12.2015)
Sabała był jednym z najbardziej charakterystycznych przedstawicieli podhalańskiego ludu. Jego znakomite gawędy często były spisywane w interpretacjach polskich literatów. Ponadto grywał na gęślach – rodzaju chłopskich skrzypiec – i śpiewał góralskie pieśni. Nic dziwnego, że szybko zdobył popularność wśród śmietanki towarzyskiej zakopiańskich wczasowiczów.
– To najbardziej znany w Polsce i na świecie podhalański góral. Henryk Sienkiewicz napisał "Sabałową bajkę", a ponieważ zdarzyło mu się dostać nagrodę Nobla, to została przełożona na kilkanaście języków, a Sabała został postacią znaną w rozmaitych krajach – mówił Maciej Krupa.
Przewodnik tatrzański
Doświadczenie, które Sabała wyniósł z młodzieńczych górskich wędrówek podczas polowań na zwierzynę zaowocowało nie tylko bogactwem opowieści, ale i świetną znajomością Tatr. Był jednym z najbardziej zasłużonych przewodników tatrzańskich i jednym z pionierów taternictwa.
W 1873 roku poznał doktora Tytusa Chałubińskiego, któremu towarzyszył w górskich wycieczkach. Wspólnie z Chałubińskim dokonał pierwszego wejścia na Rysy od strony Morskiego Oka.
Obaj pozostali przyjaciółmi aż do śmierci. Pierwszy, w 1888 roku, odszedł Chałubiński, a sześć lat później Sabała, który zmarł 8 grudnia 1894 roku i spoczął obok swojego towarzysza na zakopiańskim Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku.
sa