Podczas szczytu NATO, który odbywa się w Wilnie w dniach 11-12 lipca 2023 przywódcy państw członkowskich Sojuszu Północnoatlantyckiego rozmawiać będą przede wszystkim o wojnie na Ukrainie i związanym z nią bezpieczeństwem reszty Europy.
Spotkanie członków Sojuszu odbywa się zaledwie 150 kilometrów od granicy z Rosją. W związku z agresywną polityką Kremla wobec Ukrainy Litwa, podobnie jak Łotwa i Estonia, realnie obawia się agresji ze strony Putina. Kraje bałtyckie (podobnie jak Ukraina) do początku lat 90. znajdowały się pod kontrolą Moskwy.
Po upadku ZSRR kraje te zdecydowały się zwrócić ku Zachodowi. Litwa, Łotwa i Estonia są jak dotąd jedynymi byłymi radzieckimi republikami, które wstąpiły do NATO.
Ku Zachodowi
Początki drogi państw bałtyckich do integracji z Zachodem, również na polu wojskowym, sięgają doby upadku Związku Radzieckiego. Pierwszą republiką, która zdecydowała o opuszczeniu Kraju Rad była Litwa. Nasi sąsiedzi akt niepodległości ogłosili w marcu 1990 roku. Pozostałe kraje bałtyckie - Łotwa i Estonia - poszły w ślady Litwy w sierpniu 1991 roku.
Gdy 8 grudnia 1991 roku przywódcy Rosji, Białorusi i Ukrainy podpisali układ białowieski, zgodnie z którym ZSRR oficjalnie przestał istnieć, w miejsce imperium powołana została Wspólnota Niepodległych Państw. Członkowie zdominowanej przez Rosję organizacji zobowiązywali się do współpracy na polach gospodarki, edukacji, kultury i polityki zagranicznej.
W strukturach wspólnoty znalazły się wszystkie byłe republiki radzieckie z wyjątkiem trzech – Litwy, Łotwy i Estonii. Kraje bałtyckie pragnęły odcięcia się do traumatycznej zależności od Kremla i obrały drogę współpracy z Zachodem.
Problem z rosyjskimi żołnierzami
Już 20 grudnia 1991 roku wszystkie trzy kraje dołączyły do Północnoatlantyckiej Rady Współpracy powołanej w celu prowadzenia oficjalnych konsultacji między NATO a byłymi krajami Układu Warszawskiego i byłymi republikami radzieckimi.
Choć integracja Litwy, Łotwy i Estonii z Sojuszem Północnoatlantyckim rozpoczęła się dość wcześnie, minęło kilkanaście lat nim kraje bałtyckie zostały ostatecznie włączone w jego struktury. Pierwszą, poważną przeszkodą, z którą musiały sobie poradzić byłe republiki radzieckie była obecność rosyjskich wojsk na ich terytorium.
Najwcześniej problem ten rozwiązali Litwini. Negocjacje z Moskwą rozpoczęte w 1992 roku doprowadziły do porozumienia, zgodnie z którym ostatni rosyjski żołnierz opuścił Litwę ostatniego dnia sierpnia następnego roku.
Gorzej sytuacja wyglądała na Łotwie i Estonii, gdzie znajdowały się rosyjskie bazy wojskowe. Rozmowy między rządami tych krajów a Moskwą były trudniejsze i jednostki podległe Kremlowi wyjechały z ich terytorium później niż z Litwy. Większość rosyjskich żołnierzy stacjonujących na Łotwie i Estonii opuściło te kraje zgodnie z umową do 31 sierpnia 1994 roku. Dłużej pozostała jedynie obsługa baz wojskowych – w estońskiej (Paldinki) do sierpnia 1995 roku, w łotewskiej (Skrunda) aż do 1998 roku.
Członkowie NATO
Kolejnym krokiem milowym na drodze państw bałtyckich do NATO było przystąpienie do uruchomionego w 1994 roku programu Partnerstwo dla Pokoju (ang. Partnership for Peace). Program ten pozwala jego uczestnikom nawiązać bliższą współpracę z członkami Sojuszu oraz przyspieszyć modernizację struktur wojskowych.
W 1998 roku kraje bałtyckie podpisały w Waszyngtonie kartę partnerstwa ze Stanami Zjednoczonymi, najsilniejszym członkiem Sojuszu Północnoatlantyckiego.
Proces integracji Litwy, Łotwy i Estonii z NATO przyspieszył w 1999 roku, gdy państwa te przystąpiły do Planu Działań na rzez Członkostwa (ang. Membership Action Plan – MAP). Jest to kolejny program, który ułatwia uczestnikom przygotowania do wstąpienia do Sojuszu. Państwa uczestniczące w programie otrzymują odpowiednie wsparcie techniczne, logistyczne i komunikacyjne.
Trzy lata później w czasie szczytu NATO w Pradze kraje bałtyckie, a także Bułgaria, Rumunia, Słowacja i Słowenia, otrzymały zaproszenie do rozpoczęcia negocjacji w sprawie członkostwa w Sojuszu Północnoatlantyckim. Wszystkie siedem krajów zostało oficjalnie przyjęte do struktur NATO 29 marca 2004 roku.
Sojusz zapewnia Litwie, Łotwie i Estonii m.in. obronę przestrzeni powietrznej. W ramach misji Baltic Air Policing o ich bezpieczeństwo dbają m.in. piloci z Polski. Kraje bałtyckie wspólnie z żołnierzami państw sojuszniczych organizują ćwiczenia oraz biorą udział w manewrach organizowanych przez inne państwa.
***
Szczyt NATO w Wilnie organizowany w dniach 11-12 lipca 2023 nie jest pierwszym zorganizowanym na terenie krajów bałtyckich. W 2006 roku członkowie Sojuszu spotkali się w stolicy Łotwy - Rydze.
Kraje bałtyckie to jedyne jak dotąd byłe republiki radzieckie, które zostały członkami NATO. O dołączenie do struktur Sojuszu Północnoatlantyckiego stara się również pogrążona w wojnie z Rosją Ukraina. Członkostwo naszych wschodnich sąsiadów w NATO uzależnione jest przede wszystkim od zakończenia konfliktu.
th