Dziś mija 65 lat od protestów robotniczych w Poznaniu oraz ich brutalnego stłumienia przez wojsko. Walki, które wybuchły w mieście, doprowadziły bezpośrednio do przetasowania władz w Polsce oraz pośrednio do wybuchu powstania na Węgrzech, wydarzenia w Poznaniu są nazywane "Powstaniem Poznańskim".
"Motywy protestów były złożone". Prof. Konrad Białecki o wydarzeniach Poznańskiego Czerwca
Te wydarzenia upamiętnią przedstawiciele władz, świadkowie historii oraz poznaniacy. Główne obchody rocznicowe rozpoczną się o godz. 19.00 pod Poznańskimi Krzyżami. Wezmą w nich udział m.in. uczestnicy czerwcowego zrywu oraz przedstawiciele władz. Obchody poprzedzi msza św. w intencji ofiar Czerwca w kościele oo. Dominikanów. Od rana składane będą kwiaty w miejscach pamięci związanych z Czerwcem - przy tablicy pamiątkowej przy bramie Fabryki Pojazdów Szynowych, na skwerze im. Trzech Tramwajarek czy tablicy przy gmachu Rektoratu Politechniki Poznańskiej, upamiętniającej poległych studentów.
00:59 poznan 1956 - spec - lis .mp3 28 czerwca 1956 r. przeciwko 100 000 robotników, uzbrojonym w kilka sztuk zdobycznej broni, komuniści skierowali regularne wojsko, w tym 400 czołgów - relacja Przemysława Lisa (IAR)
Krwawo stłumione protesty
28 czerwca 1956 roku, po godzinie 6.00, rozległ się sygnał głównej syreny w Zakładach im. Józefa Stalina, jak nazywały się wówczas Zakłady Przemysłu Metalowego Hipolita Cegielskiego. Był to znak do rozpoczęcia strajku. Robotnicy chcieli podwyżek płac oraz zniesienia nierealnych norm, narzucanych robotnikom do wykonania. Sytuację zaogniła plotka, która mówiła o aresztowaniu delegacji robotniczej, która dzień wcześniej negocjowała z władzami w sprawie zwiększenia pensji.
Czytaj także:
Tłum, do którego dołączali robotnicy z innych zakładów, aby uwolnić zatrzymanych delegatów, rozbił poznańskie więzienie, a następnie skierował się w stronę budynków władzy centralnej. W mieście wybuchły walki. Robotnicy dysponowali kilkoma sztukami zdobycznej broni, głównie karabinów i pistoletów. Przeciwko nim komuniści skierowali regularne dywizje Ludowego Wojska Polskiego, w tym 400 czołgów.
Jarosław Kaczyński: bohaterom Czerwca'56 jesteśmy dłużni za ich poświęcenie i cierpienie
Tragicznym symbolem tamtych wydarzeń stał się Romek Strzałkowski, 13-letni uczeń zastrzelony przez funkcjonariuszy bezpieki po tym, jak przejął od rannej tramwajarki biało-czerwony sztandar.
Regularne walki na ulicach
Walki objęły całe miasto. Robotnicy używali butelek z benzyną oraz broni zdobytej w więzieniu i na posterunkach MO. Jeden z uczestników protestu, Wiesław Gościłło, po latach wspominał, że na ulicach Poznania doszło do regularnych walk.
00:11 poznan-setka2.mp3 Wspomnienia Wiesława Gościłły z wydarzeń Poznańskiego Czerwca 1956 (IAR)
W okresie PRL o Poznańskim Czerwcu nie wolno było mówić w oficjalnym obiegu. Relacje uczestników pojawiły się natomiast w Radiu Wolna Europa. Jednym ze świadków był Włodzimierz Kaczmarek, który uciekł na Zachód przed represjami. Opowiadał, jak wraz z kolegami wbiegli na piętro budynku Komitetu Wojewódzkiego PZPR.
00:20 poznan-wspomnienia-1.mp3 Włodzimierz Kaczmarek opowiada o protestach w Poznaniu (IAR)
Prof. Jerzy Eisler o wydarzeniach z Czerwca '56 i '76: walka o godność i prawo
W wyniku wydarzeń Poznańskiego Czerwca zginęło prawie 50 osób, a ponad 200 zostało rannych. Jedną z bohaterek Poznańskiego Czerwca była Aleksandra Banasiak, pielęgniarka, która wyniosła spod kul około 60. rannych osób. W 2005 roku otrzymała Nagrodę Pielęgniarskiego Nobla, przyznaną przez Międzynarodowy Czerwony Krzyż. Odbierając wyróżnienie, mówiła, że w 1956 myślała tylko o tym, żeby nieść pomoc ofiarom.
00:20 poznan-setka3.mp3 Aleksandra Banasiak opowiada, że motywację dawał jej Hymn Pielęgniarski (IAR)
Bezpieka i milicja robiły demonstrującym robotnikom tysiące zdjęć, by później na ich podstawie dokonywać aresztowań. Jednym z zatrzymanych był robotnik z Zakładów Cegielskiego - Jan Wieczorek. Wspominał tamte wydarzenia w 2006 roku:
00:19 poznan-setka4.mp3 Jan Wieczorek: ubecy mieli tysiące zdjęć wykonanych w czasie protestów (IAR)
Prezes IPN o Czerwcu 1956: dla władzy to była kontrrewolucja
"Wielka światowa sensacja"
Świadkiem Czerwca'56 był Filip Ben, korespondent paryskiego "Le Monde" w Warszawie. W czerwcu 1956 roku znalazł się w Poznaniu przy okazji odbywających się tam Międzynarodowych Targów. Relacjonując wydarzenia w Radiu Wolna Europa, podkreślał wagę protestów. - Wielka, światowa sensacja. Robotnicy powstali przeciwko ustrojowi komunistycznemu - mówił.
00:11 poznan-setka5.mp3 Fragment relacji Filipa Bena z wydarzeń Poznańskiego Czerwca (IAR)
Po pacyfikacji protestów zatrzymano blisko 700 mieszkańców Poznania, a ponad 300 poddano brutalnemu śledztwu. Oskarżono 22 osoby, z których większość otrzymała kilkuletnie wyroki. Po październiku 1956 roku i dojściu do władzy ekipy Władysława Gomułki zostali zwolnieni.
"Poznańskie Krzyże" ku pamięci ofiar
Bohaterom i ofiarom tamtych wydarzeń postawiono w stolicy Wielkopolski pomnik. Pomnik Poznańskiego Czerwca 1956, zwany też "Poznańskimi Krzyżami", stanął na placu Adam Mickiewicza w 1981 roku, w 25. rocznicę zrywu. Odsłonili go wspólnie: Stanisław Matyja, nieformalny przywódca protestu i Anna Strzałkowska, matka chłopca zabitego przez bezpiekę. Następnie odbyła się uroczysta msza, podczas której odczytano telegram od papieża Jana Pawła II.
mbl