- Dzięki pracom archeologicznym prowadzonym na skwerze w okolicy dawnej ul. Miłej 18 odnalezione zostały przedmioty świadczące o codzienności i kulturze żyjącej tu ludności żydowskiej oraz odkryte miejsce odpowiadające lokalizacji i charakterystyce bunkra.
- Bunkier mieścił ok. 300 osób. Powstał jako kryjówka dla szmuglerów; po wybuchu powstania w getcie przekształcono go w siedzibę Żydowskiej Organizacji Bojowej.
- Planowane jest w przyszłości zabezpieczenie pozostałości po bunkrze i udostępnienie ich zwiedzającym.
Dzięki pracom archeologicznym prowadzonym na skwerze w okolicy dawnej ul. Miłej 18 odnalezione zostały najpierw różne przedmioty świadczące o codzienności i kulturze żyjącej tu ludności żydowskiej, a wreszcie odkryte miejsce odpowiadające lokalizacji i charakterystyce bunkra. - Kopiec jest przy ul. Anielewicza i bunkier jest przy ul. Anielewicza - mówi dr Jacek Konik, archeolog, historyk, pracownik Muzeum Getta Warszawskiego i Akademii im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku. - Jak duży był ten bunkier, jak daleko się rozciągał, jak głęboko, co w nim było, tego nie wiemy, bo od 1943 roku nikt tam nie wszedł. Podczas naszych wykopalisk prawdopodobnie odkryliśmy jedno z sześciu wejść do bunkra, które kiedyś prowadziły w różnych kierunkach - mówi dr Konik.
Centrum pod Miłą 18
Warto pamiętać, że analiza nie dotyczy grobu czy ludzkich kości. Badacze poszukują pamiątek po ludziach, którzy żyli w tym miejscu i którzy tutaj zginęli, jak podkreśla rozmówca Michała Montowskiego. - Bunkier jest częścią piwnicy w dawnej kamienicy; kamienic było kilka - precyzuje gość radiowej Jedynki. - Centrum bunkra znajdowało się pod dawną Miłą 18, pozostałe części rozchodziły się w różnych kierunkach. Kopiemy od strony dawnej ulicy Muranowskiej (…). O ile centrum bunkra jest pod Miłą 18, o tyle wyjście to prawdopodobne wyjście, które odkryliśmy, jest pod Miłą 20 - dodaje gość Programu 1 Polskiego Radia.
Bunkier był bardzo duży. Mieściło się w nim nawet 300 osób. Nie był stworzony jako konstrukcja wojskowa. Powstał jako kryjówka dla szmuglerów - przemytników do getta, gdzie mieścił się ich magazyn. Siedzibą Żydowskiej Organizacji Bojowej stał się dopiero po wybuchu powstania.
[Spacery varsavianistyczne śladami getta: Bunkier Anielewicza; źródło: YouTube; kanał: Muzeum Getta Warszawskiego]
Odkrywanie przedwojennej stolicy
Wykopaliska należą do cyklu prac, które pozwalają odkrywać przedwojenny świat istniejącej tu dzielnicy. Z tym był też związany projekt artystyczny przy Muzeum Polin, gdzie można było oglądać wydobywane z ziemi różnego typu przedmioty, świadectwa tego, jaka była kultura ludzi, którzy tutaj mieszkali, pracowali. Badania wpisują się w trend odkrywania przedwojennej Warszawy i terenów getta, choć jest to osobny projekt międzynarodowy, który został zainicjowany dzięki współpracy Muzeum Getta Warszawskiego z Christopher Newport University.
- Zaczęło się od badań nieinwazyjnych, czyli badań georadarem, badań metodą elektrooporową - wyjaśnia dr Konik. Dopiero w wyniku tych badań badacze podjęli wykopaliska. Pierwsze wykopaliska Muzeum Getta Warszawskiego, we współpracy z Christopher Newport University i Akademią im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku, zostały przeprowadzone w stołecznym Ogrodzie Krasińskich na jesieni 2021 r. Drugimi są badania bunkra Anielewicza.
Teren w rejestrze zabytków
Wykopaliska prowadzone są pomiędzy blokami. - Dzięki naszym staraniom udało się ten teren, czyli trawnik, na którym stoimy, wpisać do rejestru zabytków, zrobił to Jakub Lewicki, Wojewódzki Konserwator Zabytków, a w tej chwili nasze wykopaliska i to, co udało nam się odkryć, jak sądzę, zakończą dyskusje na temat postawienia jakichkolwiek budynków w tym miejscu - mówi dr Jacek Konik. W przyszłości planowane jest zabezpieczenie i udostępnienie pozostałości po bunkrze zwiedzającym.
09:38 _PR1_AAC 2022_07_12-23-40-40-bunkier.mp3 Dr Jacek Konik o pierwszych powojennych badaniach bunkra Anielewicza (Kulturalna Jedynka)
Warszawa miastem wielokulturowym
Jak wyglądała dawna Warszawa? Jaki obraz miasta wyłania się z badań? - Z tego, co widzimy, Warszawa było to żywe miasto energicznych ludzi, miasto ludzi zaradnych i miasto wielokulturowe - mówi dr Jacek Konik. - Dla nas świadectwem tej wielokulturowości są odkryte pozostałości biblioteki zniszczonej przez ogień. Udało się odzyskać część książek; obok religijnych książek po hebrajsku udało nam się zidentyfikować Talmud i żydowski modlitewnik. Obok, na tej samej półce, stała powieść po polsku - dodaje gość radiowej Jedynki.
Czytaj również:
***
Rozmowę prowadził: Michał Montowski
Gość: dr Jacek Konik, archeolog, historyk, pracownik Muzeum Getta Warszawskiego i Akademii im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku
Data emisji: 12.07.2022 r.
djr