Logo Polskiego Radia
POSŁUCHAJ
Czwórka
Katarzyna Kucharska 20.08.2012

Skąd poznańskie pyry?

Tym razem wyruszyliśmy na poszukiwanie dialektu wielkopolskiego! Posłuchajcie wakacyjnego "savoir vivre'u językowego"!
Jedna z atrakcji turystycznych stolicy Wielkopolski - Poznania - koziołki na RatuszuJedna z atrakcji turystycznych stolicy Wielkopolski - Poznania - koziołki na Ratuszufot. Radomil/Wikimedia Commons/CC

Dialektu wielkopolskiego należy szukać w środkowym i dolnym biegu Warty. Na północy sięgają po Noteć, na wschodzie - po jezioro Gopło oraz Kalisz, na zachodzie - Wieleń i Babimost.

Na tle innych dialektów Wielkopolska wyróżnia się brakiem mazurzenia i udźwięczniającą fonetyką międzywyrazową.

Inne cechy:
- dyftongiczna wymowa samogłosek a, z, o, np. ptak [ptałk], boso [błoso], my [myj]
- mieszanie grup nagłosowych o- i -wp, np. woda, wokno - lub - łoda, łokno
- wąska i rozłożona wymowa samogłosek ą, ę, np. węch [wy + nosowość + ch], wiązać [wiu + nosowość + zać], wszędzie [wszyńdzie], książka [ksiu + nosowość + szka], wąchać [wu + nosowość + chać], widzą [widzom]
- zmiękczanie n po i, y, np. drabina [drabinia], wino [winio], pierzyna [pierzyjnia]
- utrzymanie dźwięczności w grupach tw, sw, kw, chw, np. [chwila], [twardyj], [kwiat]
- różne tworzenie form 1 os. lm. cz. ter. czasowników: większość Wielkopolski - końcówka -my (niesymy), Wielkopolska północna - końcówka -m (idzim), a w rozkaźniku -ma (dejma)
- część Wielkopolski zachowuje w 2 pos. lm. końcówkę liczby podwójnej -ta, np. idzieta, robita
- ! w niektórych formach czasowników zanika przyrostek -ną-, np. ciog, ciogła, kopła
- czasem w czasownikach dodatkowy element, np. ń: wyńde, przyńde
- charakterystyczne przyrostki: -yszek (sołtyszek), -ity, -aty (wodnity, liściaty)
- charakterystyczne słownictwo: wuja (wujek), pyrki (ziemniaki), świętojanki (porzeczki), skibka (kromka) i inne.

Posłuchajcie całego "Savoir vivre'u językowego" z audycji "W cztery oczy"!