Instrumenty muzyczne w scenach Męki Pańskiej

- Motyw instrumentów muzycznych w malarstwie zaczerpnięty został z tekstów Pisma Świętego, ale nie bezpośrednio z opisu męki Chrystusa, w której autor opowiadałby, że w trakcie zadawania cierpień czy sądu ktoś grał na instrumentach. To raczej były pośrednie inspiracje Starym Testamentem - mówiła w Dwójce muzykolog i italianistka dr Dominika Grabiec, badaczka roli muzyki i instrumentów w przedstawianiu scen męki Jezusa.

"Chrystus cierniem ukoronowany", Gerard van Honthorst, 1622 r.

Foto: Shutterstock/Kolekcja Everetta

Dominika Grabiec prowadzi badania nad ikonografią muzyczną oraz rękopisami liturgiczno-muzycznymi. Jak podkreśliła w rozmowie, sceny śpiewających i muzykujących aniołów, ale też diabelskie kapele przygrywające grzesznikom, obecne są od średniowiecza.

- Sceny te pojawiały się już w malarstwie bizantyjskim, zaś najstarsze znane przedstawienia pochodzą z początku XII wieku i są to sceny na małych przenośnych ikonach kalendarzowych, namalowanych przez gruzińskiego mnicha w klasztorze św. Katarzyny Aleksandryjskiej na Synaju. Te ikony zostały tam odkryte i wiadomo, że malarz przywędrował z Gruzji, ale przez pewien czas przebywał w Konstantynopolu i być może właśnie tam zapoznał się z modelem scen naigrawania, bo właśnie w takich po praz pierwszy wprowadzono motywy muzyczne - mówiła ekspertka.

Biblijne instrumenty

Instrumenty muzyczne pojawiają się również w scenach Bożego Narodzenia, gdzie widzimy pasterzy czy aniołów dmących w trąby, jak jednak wyjaśniła dr Dominika Grabiec, w tych scenach instrumenty nie budzą zdziwienia.

- One zostały zaczerpnięte z Pisma Świętego albo złotej legendy Jakuba de Voragine. Wiemy, że instrumenty odpowiadały tym używanym w tamtym czasie na tamtych terenach. Natomiast motyw instrumentów w scenach Męki Pańskiej były szczególnie zaskakujące, bo nie udało się odnaleźć żadnych średniowiecznych tekstów, które mogłyby wyjaśnić ich znaczenie. Nie możemy też wskazać konkretnego tekstu, będącego inspiracją dla malarzy.

Inspiracje Starym Testamentem

Rozmówczyni Beaty Stylińskiej wyjaśniła, że najprawdopodobniej malarze inspirowali się nie Nowym Testamentem, lecz starotestamentowymi opisami scen koronacji. - Jest w nich mowa o trąbieniu w róg na znak, że dokonano wyboru nowego króla. Te opisy mogły stanowić inspirację dla malarzy ukazujących scenę naigrawania, dlatego że on sam nazywał siebie królem, mając oczywiście na myśli zupełnie inną rzeczywistość niż tę, o której myśleli szydercy.

- Wydaje się, że te sceny naigrawania, które były parodią hołdu królewskiego, w pewnym momencie mogły być w ikonografii wzorowane na opisach prawdziwych koronacji po to, by wpleść do obrazów wyszydzania Chrystusa element komentarza teologicznego. Chrystus, pomimo wyszydzania, był jednak prawdziwym Synem Bożym, prawdziwym Mesjaszem, czyli te elementy mogły stanowić aluzje do jego prawdziwej tożsamości - podkreśliła dr Dominika Grabiec.

Posłuchaj

29:20 Rozmowy po zmroku 14.04.2022.mp3 Dr Dominika Grabiec o instrumentach muzycznych w scenach Męki Pańskiej (Rozmowy po zmroku/Dwójka)

***

Tytuł audycji: Rozmowy po zmroku

Prowadziła: Beata Stylińska

Goście: dr Dominika Grabiec (muzykolog i italianistka z Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk, autorka książki "Instrumenty muzyczne w scenach Męki Pańskiej w malarstwie Italii")

Data emisji: 14.04.2022

Godzina emisji: 19.30

am