Knut Hamsun miał długie życie, z czego niemal połowę przeżył w XIX i połowę w XX wieku. Doświadczył radykalnych przemian gospodarczych (bieda w Norwegii i opisany później głód) i politycznych (dwie wojny światowe, dwa totalitaryzmy) następujących w tym czasie. Był nie tylko ich świadkiem, lecz także uczestnikiem, a jako zwolennik i aktywny propagator nazizmu naraził się na ostrą krytykę, proces sądowy i dotkliwą karę.
Za chlebem za morze
W swojej pierwszej powieści "Głód" (1890) - wcześniej Knut Hamsun pisał drobne formy, wiersze i opowiadania - napisanej po powrocie z Ameryki, nawiązał do ciężkich warunków materialnych panujących w niezwykle biednej w owych czasach Skandynawii. Od wczesnej młodości Hamsun pracował na najróżniejszych posadach, nie bojąc się ciężkiej pracy fizycznej i nie zdobywając wykształcenia. Warunki w kraju były tak trudne, że wreszcie zdecydował się na wyjazd zarobkowy do Stanów Zjednoczonych, które rozczarowały go pustką duchową opisaną później przez niego w serii artykułów.
W szale głodu
Z kolei "Głód" to dzieło przełomowe i wybitne nie tylko jak na literackiego samouka. To w pełni modernistyczna powieść zapowiadająca wiek XX w literaturze - Franza Kafkę, Jamesa Joyce'a czy Hermanna Hessego.
- Zaczyna się - nareszcie - uważać "Głód" za jedną z najważniejszych powieści europejskiego modernizmu - zauważał skandynawista Lech Sokół w audycji Iwony Malinowskiej i Anny Lisieckiej w Polskim Radiu. - Miasto jest tu aktorem a nie tłem, pojawiają się elementy strumienia świadomości - są one uzasadnione fizjologicznie - wymieniał.
40:58 Oslo.mp3 "Oslo". Audycja Iwony Malinowskiej i Anny Lisieckiej z cyklu "Miasta pisarzy". (PR, 27.07.2014)
Przeżycia bohatera o wielkiej sile charakteru, kojarzącego się z wcześniejszym o 24 lata Raskolnikowem ("Zbrodnia i kara" Fiodora Dostojewskiego, 1866), opisane zostały językiem surowym a zarazem niezwykle sugestywnym, pogłębiającym warstwę psychologiczną. Hamsun jest przez to uważany za prekursora literatury psychologicznej.
- "Głód" to książka, którą Hamsun właściwie zadebiutował. Jest naturalistyczna - kiedy czyta się te opisy stanu głodującego, to człowiek sam zaczyna być głodny - mówiła tłumaczka Hamsuna, Anna Marciniakówna w audycji Sławomira Szofa w Polskim Radiu.
21:36 knut hamsun 1.mp3 "Knut Hamsun". Audycja Sławomira Szofa z cyklu "Postacie XX wieku". (PR, 4.05.1997)
Sól ziemi
Po głośnym "Głodzie" Hamsun wydał jeszcze kilka powieści, między innymi "Mistera" (1892) i "Pan" (1894). Natomiast w roku 1920 został wyróżniony literacką Nagrodą Nobla za powieść "Błogosławieństwo ziemi" (1917). Jest to wielki poemat opisujący i chwalący ciężką pracę i życie na roli porównywany przez niektórych do dzieł Hezjoda. Wynikał on z głębokiej wiary Hamsuna w proste życie w zgodzie z naturą i z niechęci do agresywnie postępującego uprzemysłowienia.
- Hamsun poszedł za nurtem przywiązania do ludowości, uznawania prostego człowieka za sól ziemi, co potem przerodziło się w Niemczech w ideologię krwi i ziemi, z którą Hamsun się identyfikował - mówiła tłumaczka Anna Marciniakówna w Polskim Radiu. - Jego najważniejsza książka, "Błogosławieństwo ziemi", stanowi hymn pochwalny na temat prostego człowieka, który zagospodarowuje odłogi i buduje tam nowe życie - dodawała.
Fascynacja Hitlerem
Być może z tego poglądu wynikała fascynacja Knuta Hamsuna hitlerowskimi Niemcami, które jawnie i aktywnie propagował, wzmacniając swoim autorytetem.
- Był urzeczony koncepcją pangermanizmu - mówiła tłumaczka Anna Marciniakówna w Polskim Radiu. - Po wojnie mówił, że działał dla Norwegii, dla swojego narodu. Spodobała mu się koncepcja, że Niemcy wprowadzą w Europie nowy ład, kierowany przez rasę germańską.
Po przegranym procesie o zdradę narodu i pobycie w szpitalu psychiatrycznym (niesłuszne podejrzenie o chorobę psychiczną) Hamsun wytłumaczył swoje stanowisko w książce "Na zarośniętych ścieżkach" (1949). Choć w ramach kary pozbawiono go sporego majątku, to jego sympatie polityczne rzucają się do dziś cieniem na ocenę jego twórczości i jego jako pisarza. W Norwegii został ponownie przyjęty do kanonu największych twórców literatury.
az/im
