Zwany jest "ojcem polskiej literatury", choć Marcin Bielski pisał po polsku w tym samym czasie co Rej, a przed nim był jeszcze m.in. Biernat z Lublina.
Mikołaj Rej urodził się 4 lutego 1505 roku w Żurawnie nad Dniestrem na Rusi. Studiował w Skalmierzu, Lwowie i Krakowie, ale nie ukończył żadnej uczelni. Być może dlatego nie lubił łaciny i nie uznawał jej, bo również nie bardzo potrafił się nią posługiwać. Niektórzy przypuszczają, że to była główna przyczyna, dla której zaczął pisać po polsku.
Sprawa ta jest na pewno bardziej złożona. Rej wykazał również dużo dumy narodowej, kiedy pisał "A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają". Dodatkowo wiedzieć trzeba, że Rej tworzył głównie dla szlachty, która nie posługiwała się powszechnie i z łatwością łaciną.
14:40 mikołaj rej - człowiek renesansu, prof. Tazbir, 1965.mp3 Archiwalna audycja "Mikołaj Rej - człowiek renesansu" z okazji 460. rocznicy urodzin. (PR, 1965)
Sam Rej daleki był od traktowania siebie jako literata. Wszystkie swoje utwory publikował pod pseudonimem albo bezimiennie. Jednak pisarstwo uważał za odpowiedzialną misję społeczną.
Jego utwory chętnie czytane były przez szlachtę, ponieważ wiele w nich było aluzji do ówczesnych stosunków społecznych, politycznych i obyczajowych, jak w jednym z najbardziej znanych utworów pt. "Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem". W "Krótkiej rozprawie..." po raz pierwszy na karty literatury polskiej wprowadzona została tzw. mowa potoczna.
Mikołaj Rej z pisarstwa utrzymywać się nie mógł. Żył w dostatku z dochodów, które płynęły z odziedziczonych po ojcu majątków ziemskich.
Był aktywnym społecznikiem, angażował się w życie społeczne. W 1548 roku przeszedł na luteranizm, potem na kalwinizm i rozpoczął intensywną działalność religijną. Uczestniczył w synodach, zakładał w swoich dobrach zbory i szkoły. Toczył spory teologiczne i majątkowe z Kościołem katolickim. Był posłem z województwa ruskiego na sejm 1564 roku. Wielokrotnie brał udział w sejmach walnych. Często zmieniał miejsca pobytu, zdobywał nowe majętności. Uzyskał także pozwolenie na lokację dwóch miasteczek – Okszy (obecnie Oksa) i Rejowca (Chełmskie), w którym prawdopodobnie zmarł 8 września 1569. Miejsce pochówku Mikołaja Reja pozostaje nieznane.
im
