Działalność polityczna i początek pracy twórczej
Antoni Lange przyszedł na świat 28 kwietnia 1862 roku w Warszawie. Był spokrewniony z innym wybitnym polskim twórcą – poetą Bolesławem Leśmianem. Pochodził ze spolonizowanej rodziny żydowskiej o tradycjach patriotycznych – jego ojciec brał udział w powstaniu listopadowym. Nic więc dziwnego, że Antoni Lange jeszcze podczas studiów na Carskim Uniwersytecie Warszawskim zaangażował się w działalność konspiracyjną.
W kwietniu 1883 roku wziął udział w tak zwanej "schodce apuchtinowskiej", czyli wiecu protestacyjnym zorganizowanym przez studentów uczelni. Manifestujący sprzeciwili się wówczas decyzji o relegowaniu ze szkoły ucznia, który spoliczkował carskiego kuratora okręgu warszawskiego Aleksandra Apuchtina za jego antypolską i rusyfikacyjną politykę.
Bolesław Leśmian. "Trudno przyporządkować go do jednej epoki poetyckiej"
Ostatecznie za swoją działalność polityczną Antoni Lange został usunięty z uniwersytetu. Wkrótce potem zadebiutował jako twórca – korzystając z pseudonimów Antoni Wrzesień lub Antoni Napieralski, zaczął publikować w prasie (m.in. w "Tygodniku Ilustrowanym") swoje wiersze. Jednym z najwcześniejszych utworów artysty jest poemat "Pogrzeb Shelleya" (wydany drukiem w 1890 roku w Warszawie). Lange złożył w nim hołd angielskiemu poecie i dramaturgowi Percy’emu Shelleyowi, przedstawiając go jako nieśmiertelnego wieszcza o atrybutach greckiego boga.
Francja, "obiady czwartkowe" i filozofia Dalekiego Wschodu
W 1886 roku pisarz wyjechał do Paryża. Jak tłumaczyła historyczka literatury prof. Ewa Paczoska w audycji Kingi Michalskiej z cyklu "Rozmowy po zmroku", pobyt we Francji znacząco wpłynął na późniejszą twórczość artysty. Lange uczęszczał wówczas na tak zwane "obiady czwartkowe" organizowane przez poetę Stéphane’a Mallarmégo. Dzięki tym spotkaniom po raz pierwszy zetknął się z kulturą, religią i filozofią Dalekiego Wschodu, a także zapoznał się z nowymi prądami we francuskiej literaturze i sztuce - m.in. z dekadentyzmem, symbolizmem i parnasizmem.
23:05 Dwójka Rozmowy po zmroku 12.03.2019.mp3 O życiu i twórczości Adama Langego mówi literaturoznawczyni prof. Ewa Paczoska oraz polonistka dr Eliza Kącka. Audycja Kingi Michalskiej z cyklu "Rozmowy po zmroku". (PR, 12.03.2019)
W tamtym okresie Lange współpracował także z emigracyjnym pismem "Pobudka", na którego łamach publikował swoje patriotyczne pieśni. Wydźwięk tych utworów był typowy dla światopoglądu epoki pozytywizmu - poeta ukazał się w nich bowiem jako człowiek zaangażowany w sprawy społeczne i wyraził swój bunt przeciwko wszelkim nierównościom i wyzyskowi. Jednocześnie jednak w wierszach występował nastrój charakterystyczny dla młodopolskiego dekadentyzmu - przesycony pesymizmem i poczuciem bezsilności.
Pieśni cieszyły się wielką popularnością i w związku z tym w 1901 roku zostały skompilowane i wydane pod nazwą "Pogrobowcom". Tytuł tomiku miał nawiązywać do Langego i jego pokolenia, które dorastało w atmosferze żalu po utraconej ojczyźnie. Mianem pogrobowca określa się bowiem dziecko, które przyszło na świat po śmierci ojca.
Melancholijne wiersze i powieść okultystyczna
Po powrocie do ojczyzny Antoni Lange w pełni poświęcił się pracy artystycznej. Jak mówiła prof. Ewa Paczoska, jego twórczość była niezwykle zróżnicowana. Pisał wiersze, artykuły prasowe, powieści, dramaty, nowele, a także zajmował się tłumaczeniami i krytyką literacką.
Chętnie eksperymentował ze słowem oraz formą, czerpał również z wielu nurtów artystycznych - od pozytywizmu, przez dekadentyzm i symbolizm, aż po parnasizm (twórcy parnasistyczni przykładali wielką wagę do wyglądu swojego dzieła, dopracowywali każdy jego fragment). – W tym jego szaleństwie zróżnicowania była jednak metoda. Chciał bowiem stworzyć dzieło, które scali codzienne doświadczenia człowieka z jego marzeniami o transcendencji, z jego pragnieniem przeniknięcia tajemnicy istnienia. Więc to próbowanie przez Langego różnych stylów i języków ma po prostu związek z poszukiwaniem takiej syntezy - tłumaczyła prof. Ewa Paczoska.
Portret Antoniego Langego z 1899 roku autorstwa Stanisława Wyspiańskiego. Źródło: Wikimedia commons/Domena publiczna
Dorobek artystyczny Antoniego Langego obejmuje ponad 50 tytułów. Jednym z jego najważniejszych osiągnięć twórczych jest cykl 56 wierszy o charakterze filozoficzno-refleksyjnym, które autor opublikował w 1906 roku w Krakowie pod tytułem "Rozmyślania". Utwory dotykają tematyki ściśle związanej z ludzką egzystencją – m.in. radości, miłości, rozpaczy, samotności, nieuchronności przemijania oraz śmierci. Często łączy się je z poetyką dekadentyzmu i parnasizmu. W 1928 roku Lange opublikował kontynuację cyklu, czyli tom "Rozmyślania. Z nowej serii".
Innym ważnym dziełem Langego jest powieść fantastyczno-metafizyczna "Miranda", która ukazała się w druku w 1924 roku. Autor skrytykował w niej utopijne wyobrażenia o doskonałym świecie. W książce tej można znaleźć liczne odwołania do kultury, religii i filozofii Dalekiego Wschodu. Lange porusza w niej zagadnienia związane z okultyzmem i ezoteryką, opisywane przez niego społeczeństwo przestrzega zasad indyjskiego braminizmu (starożytnej religii politeistycznej opartej na kastowym podziale społeczeństwa), a imię jednego z głównych bohaterów powieści – Damajantiego – pochodzi ze staroindyjskiego eposu "Mahabharata".
Edgar Allan Poe. Poeta, który zaraził mrokiem nowe pokolenia
Przyjaźnił się ze Stefanem Żeromskim i Władysławem Reymontem
Antoni Lange zajmował się także tłumaczeniami. Na język polski przełożył liczne teksty amerykańskiego poety i nowelisty Edgara Allana Poego (m.in. wiersze "Milczenie" i "Eldorado", które ukazały się na łamach tygodnika "Życie" w 1898 roku) i dzieła francuskiego poety Charles’a Baudelaire’a (m.in. tom wierszy "Kwiaty grzechu" opublikowany w 1894 roku). Co ciekawe, artysta znał również sanskryt, czyli język literacki używany w Indiach w czasach starożytnych i w średniowieczu. Na język polski przetłumaczył więc liczne orientalne opowieści magiczne, w tym m.in. dzieło "Savitri czyli powieść o wiernej żonie".
Lange był również wybitnym literaturoznawcą. W 1897 roku opublikował swoje "Studia z literatury francuskiej", a w 1924 roku w Warszawie ukazał się jego zbiór esejów "Pochodnie w mroku" poświęcony trzem wielkim polskim twórcom – Stefanowi Żeromskiemu, Władysławowi Reymontowi i Janowi Kasprowiczowi.
***
Przeczytaj również:
***
Aktorka, pisarka, skandalistka. Twarze Gabrieli Zapolskiej
Polonistka dr Eliza Kącka mówiła na antenie Polskiego Radia, że przez wiele lat Antoni Lange prowadził aktywne życie towarzyskie, a poeta Antoni Słonimski wręcz nazywał go lwem salonowym. Do grona jego najbliższych przyjaciół należeli m.in. aktor Stefan Jaracz, dramatopisarka Gabriela Zapolska, poeci Kazimierz Przerwa-Tetmajer oraz Jan Lemański, a także prozaicy Stefan Żeromski i Władysław Reymont.
Zdaniem badaczy po I wojnie światowej artysta prawdopodobnie przeżył załamanie nerwowe, które sprawiło, że zerwał niemal wszystkie kontakty towarzyskie. Ostatnie lata życia Antoni Lange spędził w biedzie i samotności. Zmarł w marcu 1929 roku.
jb
