Posłuchaj na podcasty.polskieradio.pl >>>
- To była prekursorka instalacji artystycznej - mówił Michał Jachuła, kurator wystawy "Przestrzenie" w Zachęcie. - Artyści zaczęli świadomie pracować z przestrzenią: traktowali ją nie tylko jako tło, ale jako temat i materię swoich działań. Tworzyli realizacje, które niejednokrotnie zajmowały całe sale, a widz stawał się integralną częścią dzieła.
Polscy klasycy environmentu
Zjawisko, o którym mowa, to environment - jedno z najważniejszych i najbardziej nowatorskich zjawisk w sztuce drugiej połowy XX wieku. Choć wyrosło z ducha eksperymentu artystycznego tamtych czasów, wciąż wybrzmiewa niezwykle współcześnie. Wystawa w Zachęcie przypomina, że ten nurt miał także swoje silne, polskie odsłony. To właśnie tu powstawały prace, które dziś uznaje się za kamienie milowe nowoczesnego myślenia o sztuce przestrzeni.
- Wystawa "Przestrzenie" koncentruje się na klasykach sztuki polskiej XX wieku. Ten eksperyment polegał między innymi na przekraczaniu granic dyscyplin. Artyści łączyli różne środki wyrazu, wykorzystywali też nieoczywiste dla sztuk wizualnych elementy, takie jak światło, dźwięk, wprowadzali elementy multimedialne. Te prace są też prekursorskie wobec tak popularnych dziś instalacji immersyjnych - podkreślił gość Dwójki.
Czytaj też:
Widzowie wciągnięci w sztukę
Choć od ich powstania minęły dekady, te realizacje wciąż potrafią poruszyć swoją skalą, pomysłem i sposobem, w jaki angażują widza. W Zachęcie odtworzono pięć klasycznych environmentów z lat 60. i 70., przywracając im pełnię przestrzennego charakteru. Każda z prac zajmuje osobną salę - co oznaczało konieczność całkowitej reorganizacji galerii i stworzenia warunków możliwie najbliższych oryginałom.
- Pięć dzieł ma charakter pełnoprzestrzennych rekonstrukcji, zajmujących osobne sale. Wystawa ma jeszcze trzy wątki, związane z historią sztuki. Jest to historia Galerii Foksal, Galerii Współczesnej i historia jednej wystawy, czyli ekspozycji zatytułowanej "Przestrzeń i wyraz" z 1967 roku, która była zorganizowana w ramach Biennale "Złote Grono" w Zielonej Górze. Rekonstrukcje były ogromnym wyzwaniem, ale na tym też polega istota tej wystawy, żeby widzowie mogli wejść w dzieła i odczuć je wielozmysłowo - wyjaśnił Michał Jachuła.
Początki w Galerii Współczesnej i pierwszy krok Fangora
Cztery z pięciu rekonstruowanych realizacji mają swoje źródło w Galerii Współczesnej - miejscu, które w latach 60. odegrało kluczową rolę w rozwoju sztuki nowoczesnej w Polsce. Piąta, najwcześniejsza praca to "Studium przestrzeni" Wojciecha Fangora i Stanisława Zamecznika z 1958 roku. Dzieło to uznawane było za pierwszą polską realizację typu environment. To właśnie od niej zaczęło się myślenie o przestrzeni jako tworzywie artystycznym - nie tylko tle dla dzieła, ale jego istotnej, aktywnej części.
Wystawę "Przestrzenie" można oglądać w Zachęcie - Narodowej Galerii Sztuki do 21 września 2025 roku. Ekspozycja ma również zaplanowany kierunek zwiedzania.
***
Tytuł audycji: Poranek Dwójki
Prowadzenie: Katarzyna Sanocka
Gość: Michał Jachuła (kurator wystawy "Przestrzenie" w Zachęcie)
Data emisji: 3.07.2025
Godzina emisji: 8.30
