Można je było spotkać wszędzie: dostarczały broń, były szpiegami i wywiadowczyniami. Były w szeregach kawalerii, artylerii, służbie sanitarnej, intendenturze, wykonywały trudne zadania bojowe. Niektóre z nich ukrywały się w legionowych mundurach pod pseudonimami lub "lewymi” nazwiskami: "Kazik Żuchowicz" (Wanda Gertz), "Leszek Pomianowski" (Zofia Plewińska), "Stanisław Kepisz" (Eliza Ludwika Daszkiewiczówna), "Alfred Wołoszański" (Maria Wołoszyńska) i innymi.
– Dziewcząt, które przebrane w męski ubiór służyły w wojsku, było kilka. Natomiast bardzo dużo było takich, które wykonywały swoje zadania w sukniach – mówił w Dwójce historyk Stanisław M. Jankowski, autor książki "Dziewczęta w maciejówkach". Do tych, które niczym Joanna d'Arc próbowały ukryć swą kobiecą tożsamość, byleby móc walczyć, należała rzeźbiarka Zofia z Trzcińskich Kamińska. We wrześniu 1915 roku zaciągnęła się – jako ułan "Zygmunt Tarło" – do II Brygady Legionów Polskich. Nie rozpoznali jej Polacy, natomiast oficer austriacki natychmiast zorientował się , że ona jest kobietą…
Jak opowiadał Stanisław M. Jankowski, kobiety żołnierki zaznaczały w swoich wspomnieniach, że czuły niemałą irytację, gdy uświadomieni już z kim mają do czynienia żołnierze chcieli im pomagać. One tej pomocy nie chciały.
– Niektórzy oficerowie byli niechętnie nastawieni do pań obok siebie – zaznaczał gość Hanny Marii Gizy. – Może dlatego, wyjaśniał historyk, że żołnierze zachowywali się wobec kobiet inaczej niż wobec swoich męskich współtowarzyszy: elegancko, z większą wrażliwością. Być może oficerowie obawiali się też, że w wojsku może dojść do jakichś awantur na tle obecności kobiet…
"Dziewczęta w maciejówkach" to książka o dziewczętach, które od dziecka marzyły, by walczyć o wolną Polskę, jak czynili to w powstaniach ich dziadowie i ojcowie. Autor przedstawia niemal zupełnie nieznaną działalność kobiet w konspiracji przed I wojną światową i w czasie wojny w POW, ich uczestnictwo w obronie Lwowa w listopadzie 1918 r. oraz w wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1920. Przypomina kobiety, które w roku 1905, a później latach 1914–1920, brały udział w walce o niepodległość m.in. w konspiracyjnych organizacjach strzeleckich, w Polskiej Organizacji Wojskowej, w szeregach Ochotniczej Legii Kobiet, w wojnie polsko-sowieckiej w 1920 r. Walczyły też i traciły życie w obronie Lwowa, Wilna, Płocka, Przemyśla. To książka o kobietach, które kapelusze zamieniły na „maciejówki”, a suknie na żołnierskie mundury.
Audycję z cyklu "Klub Ludzi Ciekawych Wszystkiego" prowadziła Hanna Maria Giza.
