Zmierzch morskiego herosa

Metafora przemijania epoki żagli, zapowiadająca nadejście ery maszyny parowej, to temat obrazu "Ostatnia droga Temeraire'a" William Turnera.

Obraz Williama Turnera "Ostatnia droga Temeraire'a" (1839) przedstawia odprowadzenie do rozbiórki słynnego żaglowca marynarki brytyjskiej. Z francuskiego "temeraire" znaczy "nieustraszony"  albo "śmiały". Anglicy czcili ten okręt, bo był symbolem zwycięskiej walki pod Trafalgarem (1805), ale był też symbolem minionej epoki. Turner pokazał żaglowiec z pełnym omasztowaniem i linami niczym romantycznego łabędzia. Ze zwiewnością Temeraire’a kontrastuje ciemny, holujący go parowiec. Nie jest to jednak dzieło dokumentujące wydarzenie, lecz metafora mówiąca o przemijaniu pewnej epoki i zapowiadająca dominację maszyny parowej nad żaglem. To obraz wizyjny, uroczysty hymn, w którym pierwsze skrzypce gra poetycki zachód słońca.

W dawnym malarstwie artyści rejestrowali światło odbite w przedmiotach, postaciach, pomagające odtworzyć świat widzialny. Natomiast Turner, inspirując się Claudem Lorrain'em maluje źródło światła w środku obrazu. Nie jest ono jednak odbite od przedmiotów, pochodzi wprost ze słońca. Turner mimo, że sam wykładał perspektywę na Królewskiej Akademii w Londynie, to jednak szybko zdał sobie sprawę z granic poznania, na które natrafia tego rodzaju rejestrowanie świata. Sam chętniej poddawał światło logice fizjologii widzenia, niż perspektywy. Turnera interesowało to, co dla większość malarzy było nieciekawe lub było bardzo trudne i nie mieściło się w klasycznej konwencji – mgła, opary, mżawka, czyli takie zjawiska które zakłócają ludzkie widzenie.

"Deszcz, para, szybkość", 1944 rok.

 

Echa "Ostatniej drogi Temeraire’a" widać na obrazie "Deszcz para szybkość" (1844) na którym Turner ukazał maszynę parową, błyskawicznie przenikającą zamgloną przestrzeń. Pociąg jest ciemny i brzydki, dominuje nad małą łódeczką, płynącą pod mostem, zatem jego triumf nad wynalazkami starej epoki jest ponury i przygnębiający.

Często atakowano Williama Turnera za jego oryginalność, bronił go jednak John Ruskin (który wcześniej bronił też Prerafaelitów), rozumiejąc, że Turner uchwycił w swym malarstwie zmiany cywilizacyjne. Jednak głównym polem artystycznych eksploatacji angielskiego malarza było zagadnienie widzenia. Od impresjonistów odróżniała go dbałość o kompozycję obrazu, a nie tylko o czystą zabawę światłem w pospiesznych kadrach. W końcowej fazie twórczości Turner poprzez efekty rozpuszczania elementów figuratywnych w mgle światła i koloru zbliżył się do abstrakcji.

Audycję przygotował Michał Montowski.

Aby dowiedzieć się więcej, kliknij ikonę dźwięku "Genialny pejzażysta William Turner" w boksie Posłuchaj po prawej stronie.

(Lm)