16 grudnia 1981 roku oddziały wojska i ZOMO zaatakowały bezbronnych górników kopalni "Wujek".
Stan wojenny
- 13 grudnia żona obudziła mnie o godz. 1 po północy – mówił Adam Skwira. - Pojechałem na kopalnię o godz. 3. Na powierzchnię już wyjechała cała trzecia sobotnia zmiana zaalarmowana aresztowaniem przewodniczącego Solidarności, Jana Ludwiczaka. Wzburzenie załogi było dość duże.
21:29 Za tych co na Wujku - cz. 1 popr.mp3 "Za tych co na Wujku", cz. 1 - sytuacja w kopalni "Wujek" przed wprowadzeniem stanu wojennego. Wspomnienia Adama Skwiry i Stanisława Płatka. (RWE, 1987)
26:40 Za tych co na Wujku - cz. 2.mp3 "Za tych co na Wujku", cz. 2 - ogłoszenie stanu wojennego, pacyfikacja kopalni "Wujek" 16 grudnia 1981 r. Śmierć górników. Wspomnienia Adama Skwiry, Stanisława Płatka i ks. Henryka Bolczyka. (RWE, 1987)
14 grudnia na porannej masówce górnicy podjęli decyzję o niepodejmowaniu pracy, dopóki do kopalni nie przybędzie Jan Ludwiczak. Rozpoczęły się negocjacje z dyrektorem zakładu. Niestety, nic nie dały. Efektu nie przyniosły też rozmowy z komisarzem wojskowym, w których brali udział ze strony załogi: Adam Skwira, Stanisław Płatek i Jerzy Wartak.
Pacyfikacja kopalni
- Oni strzelali do nas bezpośrednio z rakietnic - wspominał Stanisław Płatek. - Nie tak jak mówiono później, że w górę. Mierzyli bezpośrednio w człowieka z odległości 30 m. Takie uderzenie może zabić. Strzelali też petardami. Kiedy nikt się nie spodziewał, usłyszałem strzały, krótkie serie.
W czasie pacyfikacji kopalni "Wujek" zginęło dziewięciu górników: Jan Stawisiński, Joachim Gnida, Józef Czekalski, Krzysztof Giza, Ryszard Gzik, Bogusław Kopczak, Andrzej Pełka, Zbigniew Wilk, Zenon Zając, a 21 zostało rannych.
- Na terenie kopalni po użyciu broni nastała grobowa cisza, tak jak to się dzieje po wielkiej tragedii – powiedział Adam Skwira. – I wówczas do bramy wejściowej przyszli oficerowie. Obaj w mundurach polowych, jeden w randze pułkownika, drugi -podpułkownik, nowi, których przedtem nie widziałem. Zażądano tylko od nich, aby przeszli na punkt sanitarny zobaczyć, co zrobili. Poszli w obecności dyrektora kopalni zobaczyć swoje zwycięstwo. A to ich zwycięstwo wyglądało tak, że siedmiu naszych kolegów leżało już martwych w stacji ratownictwa. Leżeli jeden obok drugiego, pokotem, położeni już na wieczność. Nie byli przykryci.
03:34 Proces zomowców - z udziałem A. Skwiry - 1993.mp3 Proces oskarżonych o zastrzelenie 9 górników z kopalni "Wujek" - relacja Jerzego Zawartki, wypowiedź Adama Skwiry. (PR, 11.03.1993)
Śledztwo w sprawie użycia broni palnej podczas pacyfikacji kopalni "Wujek" umorzono 20 stycznia 1982.
Internowanie
Adam Skwira, jako organizator i jeden z przywódców strajku oraz członek Komitetu Strajkowego, został po pacyfikacji kopalni internowany, a następnie 9 lutego 1982 roku, skazany przez katowicki sąd wojewódzki na 3 lata pozbawienia wolności. Poza nim za organizację i kierowanie strajkiem skazano również Stanisława Płatka (4 lata więzienia) oraz Mariana Głucha i Jerzego Wartaka (3 lata więzienia).
Adam Skwira został zwolniony 19 czerwca 1983, w wyniku amnestii po odbyciu półtora roku zasądzonej kary. W wyniku nałożonych restrykcji nie mógł jednak powrócić do pracy. Uniewinniony został dopiero 18 grudnia 1992.
Proces
W marcu 1993 roku, gdy rozpoczynał się proces 24 osób oskarżonych w sprawie o zastrzelenie 9 górników w kopalni "Wujek", Skwira mówił na antenie Polskiego Radia:
- Strzelali do moich kolegów i nie wykazali skruchy. Żeby wykazali skruchę, żal, to ja nie miałbym zastrzeżeń. Działaczom Solidarności w ogóle obca jest nienawiść.
Adam Skwira był w gronie założycieli Komitetu Budowy Pomnika Górników KWK "Wujek" poległych 16 grudnia 1981, działał też w Społecznym Komitecie Pamięci Górników Poległych 16 grudnia 1981.
Wspomnienia powracają
Po latach, do sprawy masakry górników w Kopalni "Wujek" wrócili dziennikarze: Anna Sekudewicz i Marek Mierzwiak. W reportażu pt. "Pojednanie", nadanym 16 grudnia 2009, znalazły się archiwalne nagrania, zarejestrowane przez autorów dokumentu krótko po tragedii w kopalni. Bohaterami audycji, poza Adamem Skwirą, byli: Stanisław Płatek, Jerzy Wartak, kapelan górników ks. Henryk Bolczyk, a także Krystyna Gzikowa. Jej mąż Ryszard był jedną z ofiar, zginął od kul zomowców. Córka Ryszarda Gzika - Agnieszka - miała wtedy 11 lat.
- Gdyby nie córka, to nie wiem, jak by to było – mówiła Krystyna Gzikowa. - Wiedziałam, że dziecko musi zjeść, musi iść do szkoły, musi być czysto ubrane. W zasadzie to ona trzymała mnie przy życiu.
- Zabroniono nam wprowadzenia ciała do kościoła – wspominała po latach córka zabitego górnika. - Milicja zabroniła. Wyznaczyła nam datę, godzinę pogrzebu, i nie było dyskusji. Był zakaz powiadamiania kogokolwiek z rodziny. Ale jednak było dużo ludzi. Cały cmentarz był otoczony tajniakami.
19:30 Pojednanie - rep. Anny Sekudewicz i Marka Mierzwiaka.mp3 "Pojednanie" - reportaż Anny Sekudewicz i Marka Mierzwiaka o masakrze górników w kopalni "Wujek". Wspomnienia uczestników wydarzeń: Adama Skwiry, Stanisława Płatka, Jerzego Wartaka, ks. Henryka Bolczyka, Krystyny Gzik, żony Ryszarda Gzika (zginął podczas pacyfikacji kopalni) i jego córki Agnieszki Gzik-Pawlak. (PR, 16.12.2005)
Pamięć
Jak, ta dorosła dziś kobieta, nauczycielka, matka ocenia tamte wydarzenia? Jaki obraz kraju przekazuje młodemu pokoleniu, które powinno budować Polskę ponad podziałami? Czy ona sama jest w stanie spojrzeć na naszą najnowszą historię bez uprzedzeń, mimo tragicznych doświadczeń? Agnieszka Gzik-Pawlak twierdzi, że pojednanie jest możliwe.
Adam Skwira też prosił tych, którzy doprowadzili do masakry w kopalni "Wujek" o jedno - o wyrażenie żalu.
Zmarł 31 grudnia 2007. 15 grudnia 2006 postanowieniem prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego został odznaczony przez wojewodę śląskiego Tomasza Pietrzykowskiego Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
O tym, co wydarzyło się w czasie pacyfikacji kopalni, opowiedział w audycji nadanej przez Rozgłośnię Polską Radia Wolna Europa w czerwcu 1987 roku. Masakrę, do jakiej doszło 16 grudnia 1981, wspominali też Stanisław Płatek i ks. Henryk Bolczyk.
bs/im
