Ku wiośnie!
Za nami pierwszy dzień wiosny, przed – ostatnie dni Wielkiego Postu. Przypomnieliśmy zatem kilka opowieści wiosenno-wielkopostnych z archiwum Mariana Domańskiego: folklorysty Jana Bzdęgi z Domachowa i Stanisławy Puślednik z Żychlewa, ciotki Anny Chudej.
- Wielu ludzi dzisiaj jeszcze opowiada, że istotnie, instrumenty w czasie Wielkiego Postu czy Adwentu same grały. I ja pamiętam, że te pierwsze skrzypce, które miałem, w Poście wiszące w ścianie nad głową w nocy mnie obudziły, bo zabrzękły tak głośno! Coś w tych tradycjach jest. A powiadali też, że dobry duda to musi mieć diablika, bo inaczej jego dudy nie będą dobrze grały – opowiadał Marianowi Domańskiemu Jan Bzdęga z Domachowa
Stanisława Puślednik opowiadała Domańskiemu o zabiegach przyciągania bocianów na dach domostwa. Osiedlenie się bocianiej rodziny miało chronić chatę przed piorunami. Na drzewach kładziono brony drewniane, by bocian miał na czym wić gniazdo, a gdzie nie było bron – kładli koła. Stanisława Puślednik pamiętała także historie rodziców o najbardziej chyba znanym obecnie zwyczaju przywoływania wiosny – topieniu marzanny. Na Biskupiźnie zwana Śmiercichą marzanna była kukłą, którą topiono na znak odejścia zimy. Co ważniejsze, wraz z nią topiono wszelkie choroby nawiedzające ludzi.
Ród Karpieli
Ród Karpieli to nie tylko Bułeckowie, choć to właśnie oni stanowią główny trzpień. Archiwalne rozmowy z Janem Karpielem Bułecką i jego ojcem, Bolesławem, to historia muzyki Skalnego Podhala w pigułce. Dziś wysłuchaliśmy ich fragmentów.
- Nasza rodzina wywodzi się z Kościeliska. Jej rodzinnym gniazdem jest Polana „Karpielówka”, którą w 1811 kupił nasz praprzodek – mówił Jan Karpiel Bułecka – Rozmnożyliśmy się strasznie. A efektem rozmnożenia jest zubożenie. Co ciekawe, w rodzinach bogaczy o muzykę trudno. U nas natomiast zawsze był czas na muzykę.
Ojciec Jana, Bolesław kupił w latach 60. magnetofon Melodia. I nagrał najsłynniejszych wówczas muzykantów, m.in. Władysława Obrochtę czy Stanisława Chotarskiego. Wśród nagranych był także Andrzej Karpiel „Susy”, urodzony w 1886 r., który „znał absolutnie wszystkie melodie”.
Usłyszeliśmy o historię ewolucji rodu Karpieli, ale w opowieści Jana Karpiela Bułecki nie zabrakło też ważnego tła – muzyki Podhala, z jej najlepszymi reprezentantami i historią zmian samych nut. Niektóre z nich – np. wierchowe – różnią się między sobą niuansami, dlatego często były mylone i mieszane przez niektórych prymistów, łączących początek jednej „nuty” z częścią drugiej. Bułecka mówił też o zmieniającej się świadomości muzycznej, wynikającej z braku osłuchania z góralskimi melodiami i „zanieczyszczenia” wszechobecnym, niezróżnicowanym dźwiękiem.
- Dawno to było całkiem inaczej z tym śpiewem, bo śpiewało się na każdym kroku. I śpiewał każdy, młody i stary. Góral, jak mu było wesoło, jak mu było smutno – śpiewał. Śpiewano przy różnych pracach i przy pasieniu owiec. Przepięknie to było! Dzisiaj śpiewu nie ma. Ale dziś, jakby ktoś zaśpiewał w górach na halach, to by musiał mandat zapłacić, bo się boją, że od tego śpiewu niedźwiedzie zemrą na zawał serca – mówił członek rodu Karpieli.
Na przywoływanej dziś płycie “Muzyka Źródeł – Ród Karpieli” możemy usłyszeć także opowieści Bolesława Karpiela – ojca Jana. Zawarto na niej także „krótki leksykon podhalańskich nut”. A któż lepiej wyjaśni czym są nuty wierchowe, ozwodne czy krzesane, jak nie przedstawiciel najsłynniejszego rodu Skalnego Podhala?
W Źródłach Magdalena Tejchma zapraszała także na koncert online: Kayhan Kalhor pamięci Mohammeda Rezy Shajariana, jednego z najznamienitszych głosów Persji.
***
tytuł audycji: Źródła
Prowadziła: Magdalena Tejchma
Data emisji: 23.03.2021
Godzina emisji: 15.15
mg
