Zofia Warych o tradycjach Bożego Ciała na Kurpiach

Ostatnia aktualizacja: 16.06.2022 16:00
Z czego plotło się wianki, dlaczego na procesji są cztery ołtarze i co warto założyć na procesję w Boże Ciało? W „Źródłach” wysłuchaliśmy archiwalnej opowieści śpiewaczki Zofii Warych o jednym z najbardziej barwnych świąt w katolickiej obrzędowości ludowej!
Audio
  • Zofia Warych o tradycjach Bożego Ciała na Kurpiach (Dwójka/Źródła)
Boże Ciało w Myszyńcu, 1986
Boże Ciało w Myszyńcu, 1986Foto: PAP/Jan Morek

Śpiewaczka, hafciarka, koronczarka, urocza gawędziarka, zasłużona strażniczka tradycji – Kurpsianka Zofia Warych (zm. w roku 2021) – opowiedziała o oktawie Bożego Ciała, o tym, jak ważną rolę pełnił poświęcony wianek po procesji. Chroniący przed nieszczęściami (burzami, kataklizmami, chorobami zwierząt i ludzi) talizman składał się z odpowiednich ziół. O nich także usłyszeliśmy, ponieważ w opowieści pani Zofii padnie kilka ciekawostek o leczniczej mocy ziół i odczynianiu uroków! Rozmowę z Zofią Warych nagrała w roku 2012 Anna Szewczuk.

- Matka Boska, jak posła na pole, urwała ziołów i ziła zianki. To jest na chwałę tego znaku. Te zionuski, które się zije na ostatnią oktawę – tłumaczyła śpiewaczka rolę oktawy Bożego Ciała na Kurpiach. – Najsampierw to łochtaba jest. To cały tydzień jest Boże Ciało. To cały tydzień jest Niebo otwarte. W tenczas to się wzianuski zije. To jest Trójca Przenajświętszo, to trzeba trzy zianuski zić. Jak ja się teraz patrzę, to niektórzy mają po jednym. A to trzeba trzy uzić, tych zianuszków. Rozchodnik. Macierzankę się dodaje, „grzmot”. Lipy można dodać, bo Matka Boska się na lipie objawiła. I kwiatuszków można dodać. Najpiękniejszy to jest rozchodnik, grzmot, macierzanka. I trzeba wstążeczkę, kokardkę ukręcić. Ja to nieraz i ludziom plotę te wianuski.

Wianuszki trzymano w obejściu przec cały rok – do następnej oktawy. Dawniej, wianki trafiały także do obory czy stodoły, „bo to Pan Jezus bronił od wselakich niescęść”, zawieszano je na trzy strony. Wianek miał także moc odpędzania burzy, dlatego w domu był niezbędny.

- Jak idzie mocna burza, az się gotuje, bo te burze naprawdę są groźne, to sia wtenczas bierze i zapala, i ten dym tez idzie i się burza rozchodzi – wspominała pani Zofia.

Ale okadzanie dymem z wianka pomagało także chorym krowom. Zofia Warych wspominała zbieranie ziół z babcią. To one były codziennymi lekami dla wiejskiej ludności. Korzystano ze wszystkiego – nie tylko ziół, ale i np. łupin fasoli.

Cztery ołtarze, przy których przechodzi procesja, pani Zofia tłumaczyła nawiązaniem do czterech ewangelistów. Sama w procesjach na Boże Ciało chodziła od lat, „latecków”. Przy Matce Boskiej Fatimskiej – to chorągiew „grupy” pani Zofii. Na Wielkanoc i Boze Ciało pani Zofia Warych ubierała się w różową spódnicę (jej kolor nawiązuje także do kwiatów rozchdnika czy macierzanki), na Zielone Świątki – w zieloną. Do tego dziany fartuch swojej roboty, bursztyny, wyszywana koszula, na głowę obowiązkowo chustka, najlepiej przedwojenna tzw. cytrynówka.

- I to wszystko wypielęgnowane, jak prosto z krosnów, jak nowe! Ale to trzeba!

Zofia Warych urodziła się w 1939 roku w Dębach między Myszyńcem a Łysymi. Śpiew był w jej rodzinie tradycją przekazywaną z pokolenia na pokolenie, ona sama uczyła się od rodziców, a także od ciotki, słynnej Walerii Żarnochowej. Po namowach siostry zaczęła występować z zespołem śpiewaczym z Ciesiny, w 1993 roku po raz pierwszy wystąpiła z tym zespołem na Przeglądzie Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą. W latach 90. dołączyła do zespołu ludowego z Myszyńca. Zofia Warych była laureatką wielu nagród na festiwalu w Kazimierzu, Nagrody im. Oskara Kolberga oraz Nagrody Muzyka Źródeł.

W audycji wysłuchaliśmy także niezwykłego gruzińskiego wielogłosu. Chór Iberi wydał niedawno płytę pt. „Supra” (z gruz. Uczta).

Dla tych, którzy na długi weekend znajdą się w Warszawie mamy zaproszenie na sobotę: w Pawilonie Niepodległa przy al. Ujazdowskich 4 odbędą się warsztaty tańców układowych z Kresów. Poprowadzą je znani tanecznicy – Bogumiła i Piotr Zgorzelscy a do tańca przygrają laureaci tegorocznego Konkursu Muzyki Folkowej – zespół Hajda Banda / Гайда Банда. Warsztaty zakończy potańcówka. Wstęp wolny!

***

Tytuł audycji: Źródła 

Prowadziła: Magdalena Tejchma

Data emisji: 16.06.2022

Godzina emisji: 15.15

Czytaj także

Zofia Warych

Ostatnia aktualizacja: 27.03.2019 11:09
Śpiewaczka, hafciarka, koronczarka, urocza gawędziarka, "strażniczka tradycji”, niezwykle ciepła i serdeczna osoba. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Boże Ciało. Brzózki, procesje i czarownice

Ostatnia aktualizacja: 30.05.2024 07:00
W cyklu "Świętujmy" etnograf Barbara Ogrodowska sięga do ludowych tradycji obchodów Boże Ciała, w których ma ono dużo większe znaczenie niż tylko uroczysta procesja. Jakie? Przeczytasz tutaj.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Procesje Bożego Ciała w tradycji

Ostatnia aktualizacja: 20.06.2019 09:20
O tradycjach Bożego Ciała i dni w okolicach tego święta opowiadali m.in. Antoni Taczanowski i Janina Chmiel. O tym co robiono w przednówek i czym były "'dni krzyżowe" opowiadała Zofia Wydro z Zespołu Obrzędowego Lasowiaczki z Baranowa Sandomierskiego.
rozwiń zwiń