Radiowe Centrum Kultury Ludowej

Boże Ciało. Brzózki, procesje i czarownice

Ostatnia aktualizacja: 30.05.2024 07:00
W cyklu "Świętujmy" etnograf Barbara Ogrodowska sięga do ludowych tradycji obchodów Boże Ciała, w których ma ono dużo większe znaczenie niż tylko uroczysta procesja. Jakie? Przeczytasz tutaj.
Święto ma korzenie religijne, na które nakładają się pewne zwyczaje ludowe. Kunecka o Bożym Ciele
"Święto ma korzenie religijne, na które nakładają się pewne zwyczaje ludowe". Kunecka o Bożym Ciele Foto: PAP/Grzegorz Michałowski

Od XV wieku począwszy aż po dzień dzisiejszy w Polsce, w dzień Bożego Ciała, ze wszystkich kościołów wychodzą uroczyste procesje i idą do czterech ołtarzy ustawianych na zewnątrz świątyń. Przy każdym ołtarzu czytana jest albo śpiewana Ewangelia i udziela się wiernym błogosławieństwa Przenajświętszym Sakramentem, na wszystkie cztery strony świata. Ceremonia ta, zgodnie z intencją Kościoła rozwijać ma kult Chrystusa w Eucharystii.

Dotychczas jeszcze, po błogosławieństwie i odejściu procesji do kolejnego ołtarza, wierni obłamują gałązki, ze stojących przy nim brzózek i zabierają je ze sobą do domu. Niegdyś wierzono, że wzięta z ołtarza witka skutecznie płoszy czarownice i niweczy ich praktyki.

W interpretacji ludowej ta sama w gruncie rzeczy intencja rozumiana jest nieco inaczej. Oto Bóg opuszcza kościoły, schodzi z ołtarzy i idzie pomiędzy ludzi, żeby być blisko ich zwyczajnych spraw.

ZOBACZ TEŻ:

Polskie procesje Bożego Ciała są bardzo uroczyste, okazałe i piękne. Niesie się w nich chorągwie kościelne i przybrane kwiatami feretrony. Tłumnie uczestniczą w nich wierni, a wśród nich wojskowi i strażacy w galowych mundurach oraz wojskowe i strażackie orkiestry. Nie brakuje także dziewczynek w bieli sypiących kwiaty i ministrantów z dzwonkami. W miastach i na wsi, ze starannością i przy czynnym udziale parafian, buduje się ołtarze procesyjne. W dekoracji ołtarzy starym obyczajem zawsze znajdują się brzózki i kwiaty ogrodowe. Własne ołtarze zwyczajowo wystawiają i dekorują różne grupy zawodowe: górnicy, rolnicy, rybacy, strażacy.


Fragment kwietnego dywanu, układanego co roku w Spycimierzu przed procesją na Boże Ciało Fragment kwietnego dywanu, układanego co roku w Spycimierzu przed procesją na Boże Ciało

W interpretacji ludowej ta sama w gruncie rzeczy intencja rozumiana jest nieco inaczej. Oto Bóg opuszcza kościoły, schodzi z ołtarzy i idzie pomiędzy ludzi, żeby być blisko ich zwyczajnych spraw.

W oknach i na balkonach domów znajdujących się przy drodze lub ulicy, którymi przechodzi procesja umieszcza się zawsze symbole religijne i kwiaty.

Dotychczas jeszcze, po błogosławieństwie i odejściu procesji do kolejnego ołtarza, wierni obłamują gałązki, ze stojących przy nim brzózek i zabierają je ze sobą do domu. Niegdyś wierzono, że wzięta z ołtarza witka skutecznie płoszy czarownice i niweczy ich praktyki.

W przeszłości pozostawiano wianki w kościele przez całą oktawę (osiem dni), aby nabrały dobroczynnej, świętej mocy i dopiero wtedy zabierano je do domu. Wieszano je nad drzwiami wejściowymi, w sieni i w izbie, zwykle nad świętym obrazem. Wierzono, że chronią dom przed pożarem, burzą i uderzeniem pioruna, wszelkim nieszczęściem, złym urokiem i przed czarownicami, których aktywność potęgować się miała właśnie w Boże Ciało. Powszechnie wierzono, że prowadzący procesję ksiądz może rozpoznać czarownice, jeśli podczas błogosławieństwa wiernych, spojrzy w tłum przez monstrancję z hostią. Może wówczas zobaczyć jak stoją pomiędzy innymi kobietami, a różnią się od nich tym, że noszą na głowie, niewidzialne dla innych, skopki na mleko.

Wianki poświęcone w Boże Ciało lub w oktawę miały zastosowanie w różnych domowych praktykach. Przechowywano je więc w stajni lub oborze, aby chroniły zwierzęta przed zarazą. Wierzono także, że poświęcone ziele chroni zboża i warzywa przed szkodnikami. Z suchych, wykruszonych z wianka, ziół przyrządzano różne lecznicze napary. Zioła poświęcone w kościele palono na węgielkach i okadzano nimi dom, odczyniając uroki, a także chorych ludzi i niedomagające zwierzęta, jeśli podejrzewano, że ich cierpienie i niemoc jest następstwem złego uroku i czarów.

***

Tekst pochodzi z książki "Polskie obrzędy i zwyczaje doroczne" dr Barbary Ogrodowskiej, wyd. Muza, Warszawa 2010.


Więcej tekstów dotyczących ludowej obrzędowości dawniej i dziś w dziale świętujemy.

Czytaj także

Środa Popielcowa

Ostatnia aktualizacja: 22.02.2023 00:01
Dzień ten jest zapowiedzią nowego, wiosennego cyklu obrzędowego – rozpoczyna wielki post wielkanocny.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Wielki Post

Ostatnia aktualizacja: 16.02.2024 05:30
Pierwsze wzmianki źródłowe o poście poprzedzającym Wielkanoc i o Wielkanocy zawdzięczamy Tertulianowi, rzymskiemu pisarzowi chrześcijańskiemu, żyjącemu w II wieku. 
rozwiń zwiń
Czytaj także

Przywołujemy wiosnę

Ostatnia aktualizacja: 17.03.2024 06:00
W czasie Wielkiego Postu, niezależnie od wszystkich praktyk kościelnych, odbywały się także praktykowane przez stulecia odwieczne obrzędy ludowe przywoływania wiosny.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Wielki Tydzień

Ostatnia aktualizacja: 27.03.2024 00:01
W przeszłości w Wielką Środę, Wielki Czwartek lub nawet w Wielki Piątek w całej niemal Polsce odbywały się judaszki...
rozwiń zwiń